De Britse complotgelover en antisemiet David Icke is door de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) voor twee jaar de toegang tot Nederland én de 25 andere Schengen-lidstaten ontzegd. Waardoor hij niet kon deelnemen aan een demonstratie in Amsterdam. De politie zag zijn aanwezigheid als een ernstige verstoring van de openbare orde. Daarbij werd gevreesd voor ontwrichting van de rechtsstaat en een breder effect op de polarisatie, gezien de felle reacties. Vernielingen, eieren gooien, op fluitjes blazen, noteerde de politie bezorgd.
Kortom, Icke’s komst zou de ‘openbare orde en openbare rust’ verstoren. En dat moeten we kennelijk niet hebben. Waarna de IND Icke eraan herinnert dat hij ideeën heeft over reptielen die in menselijke gedaante aan de macht zijn. En dat dit past in waandenkbeelden die in Nederland óók gekoesterd worden. Die „worden gekenmerkt door diepe vijandigheid, fanatisme en fantasieën van gewelddadige eigenrichting”. Icke is bezig met het dehumaniseren van politici, antisemitisme en het ondermijnen van de democratie. De IND acht het aannemelijk dat dit gedachtegoed „kan aanzetten tot meer geweld tegen politici als ze niet meer als mensen worden gezien”. Een rechtstreekse aanslag op de democratie ligt in het verschiet.
Die analyse is voor een outsider moeilijk te taxeren. Hooguit doet de vrees voor eieren gooien, fluitjes blazen en spontane vernielingen niet heel erg doorslaggevend aan. De politie stond voor hetere vuren. De bedreiging moet dus hoofdzakelijk zitten in het opinieklimaat waarop Icke invloed uitoefent. Dan is de vraag relevant of tegenspraak niet effectiever en gezaghebbender is dan een verbod.
Dat overheden grenzen stellen aan onverdraagzaamheid, antisemitisme en haatzaaien is niet nieuw. PVV-leider Geert Wilders werd in 2009 nog op het vliegveld Heathrow geweigerd en teruggestuurd. Waar hij overigens tegen in beroep ging en gelijk kreeg. In 2015 werd drie imams de toegang tot Nederland geweigerd en in 2019 nog een antisemitische Amerikaanse dominee. In Nederland is een imam met locatieverboden langdurig het prediken in bepaalde wijken onmogelijk gemaakt. Nog onlangs verbood de Europese Raad Russische staats-tv-zenders omdat die verdeeldheid in Europa willen aanwakkeren.
En steeds is het dan de vraag of dergelijke verboden proportioneel zijn, effectief en voldoende in evenwicht met het belang van de vrijheid van meningsuiting. De maatstaf daarvoor is dat uitingsvrijheid het recht omvat te schokken, kwetsen en verontrusten. Is de Nederlandse publieke opinie nu zó beïnvloedbaar geraakt, de rechtsstaat zo verzwakt, dat een speech van Icke de democratie kan ondermijnen? De staat meent kennelijk van wel, ook gezien de twee jaar die de ongewenst-verklaring moet duren. Zoiets smeekt haast om een herbeoordeling bij de bestuursrechter en nadere uitleg door de staat. De overheid als deurwacht voor ongewenste meningen is geen wenkend perspectief. Daar is de burger mans genoeg voor. Een beveiligde, openbare demonstratie in Amsterdam, inclusief onmiddellijk ingrijpen als spreker Icke over de schreef zou gaan, was óók een optie geweest. Nu riep de staat meteen de schijn tegen zich op: dat bepaalde dingen beter niet gezegd kunnen worden. Waarna de aantrekkingskracht ervan juist is verhoogd. Een verbod kan dus paradoxale gevolgen hebben. Het inreisverbod lijkt vooralsnog geen sterk gemotiveerde beslissing. En de behoefte aan ‘orde en rust’ moet nu ook weer niet óverschat worden.