Zagen in een dode kip voor het geluid bij een onthoofdingsscène

Geluidenverzamelaar Giel van Geloven zoekt altijd naar de stilte. Hij zoekt naar punten die het verste van de snelwegen liggen, en van de vliegtuigroutes. Om te luisteren. „Op vakantie ga ik geregeld op mijn rem staan, doe ik alle raampjes open: Jongens, sorry, heel even luisteren.”

Stilte is nooit echt stilte, zegt hij. Stilte is opgebouwd uit allemaal geluiden die anders overstemd worden. Zoals insecten. Of het zacht wuivende gras in de wind. In de geluidsstudio van de Filmacademie in Amsterdam waar hij les geeft, laat hij enthousiast wind horen, via het 7.1 surround afluistersysteem (acht speakers): „Hier zit ik ’s nachts op een toren, veertig meter hoog, midden in de pandemie. Windkracht vijf. Hoor je hoe de wind rondom ons waait?”

Giel van Geloven (Veldhoven, 1972) is sound designer. Hij verzorgt het geluid van films en series. Nee, hij is niet de geluidspersoon, die tijdens de opnames met een hengelmicrofoon rondzwaait – dat is een ander beroep. Als de opnames voltooid zijn, maakt de sound designer in zijn studio het geluidsontwerp van een film. Hij kneedt de dialogen, de omgevingsgeluiden en de muziek tot één geheel. Essentieel voor de beleving van een film of serie, zegt hij. Van Geloven deed het geluid van series als Hollands Hoop, A’dam – E.V.A., en Ramses. En films als Broeders, Simon, Matterhorn, Ja Zuster, Nee Zuster.

Van Geloven begon in de muziek, maar kwam door een lichtstage bij Flodder 3 in de filmwereld terecht. „Ik heb drie weken in een hoogwerker gezeten met van die 12kW-lampen.” Tijdens de lunches met de geluidsman besloot hij dat zijn toekomst in het geluid lag.

Droge kanarie

Het liefst werkt Van Geloven met het geluid dat door de geluidspersoon tijdens de filmopnames is opgenomen. Die passen het beste bij de beelden. Maar dat geluid heeft doorgaans bewerking nodig: het moet schoongepoetst worden, en er moeten geluiden aan toegevoegd worden. Alles wat je hoort in film is bedacht. Simpel voorbeeld: als je een kanarie in een film ziet, dan is dat doorgaans een nepkanarie, omdat die vogels de neiging hebben om door de dialogen heen te tsjilpen. In de studio voegt Van Geloven dan een kanarie uit zijn eigen verzameling toe: „Een mooie droog klinkende kanarie die je later in een ruimte kan plaatsen.”

Als de acteurs niet goed te verstaan zijn, dan kan hij ze het in de studio over laten doen, in de nasynchronisatie. Van Geloven: „Waar we nu mee zitten, is dat acteurs steeds onverstaanbaarder gaan praten, veel slang gebruiken. De klassiek opgeleide acteurs sprrraken wat dui-de-lij-ker.” En vergeet de geluidseffecten niet. „In Hollands Hoop werd een aantal mensen onthoofd. Stond ik ’s ochtends vroeg om half tien een rauwe kip door te zagen, om dat geluid te imiteren. Dan hoor je ook hoe de zaag door het bot gaat. Maar het klonk niet ranzig genoeg, dus heb ik nog in een bakje prefab macaroni staan graaien, om dat geluid erbij te plakken.”

De geluidspersoon nam veel extra geluiden voor hem op, zoals het geluid van een wietschuur. Hollands Hoop speelt zich af in de Groningse wiethandel. Van Geloven: „Je hoort lampen, verwarmingselementen, ventilatoren, en diepe ondertonen die ongemak bij de kijker moet wekken.” Hoe weet hij hoe een wietschuur klinkt? „Wat voor klank en gevoel heeft een scène nodig? Dat is mijn uitgangspunt. Hoe het werkelijk klinkt, is niet zo interessant.” Omdat de geluidspersoon niet altijd tijd had voor extra geluiden, ging Van Geloven zelf ook langs met zijn mini-recorder. „Ik heb de lege weilanden opgenomen, de stilte van het Groningse landschap. En ik heb alle auto’s die in de serie voorkomen apart opgenomen. Liet ik een runner steeds op de dijk in een andere auto langsrijden.”

Met het geluid van een film of serie bouw je mee aan de dramatische boog van het verhaal, zegt Van Geloven: „Het geluid bepaalt mee hoe de kijker de scène ervaart, welke emoties ze aanspreekt. Dat gaat vaak onbewust.” Ook kun je bijvoorbeeld met geluid subtiel duidelijk maken wat voor personage je ziet: „Stel je hebt een stoer karakter, echt een bad ass, dan kun je hem zwaardere voetstappen geven dan zijn zwakkere tegenspeler. Je hoort zijn riem wat meer mee klingelen, hij heeft zwaarder klinkende stof aan.”

De sound designer bouwt de soundtrack op in lagen: dialoog, effecten, foley, ambient, muziek. Hij begint altijd met de dialoogmontage. „Zorgen dat ze fris klinken, verstaanbaar zijn, stoorelementen eruit snijden.” Van Geloven: „Ik laat de acteurs vaak terugkomen voor adem. In een dialoog op de set richt de camera zich op de spreker. Maar de adem van degene die luistert, kun je dan niet horen. Dus dat voeg ik achteraf toe.” Adem is belangrijk, zegt hij: „Als iemand in een thriller door een donker huis loopt, voegt de ademhaling veel spanning toe.”

Dan komen de andere geluiden erbij die een acteur maakt, zoals voetstappen (foley). En de omgevingsgeluiden (ambient). Dat kunnen vogels in een bos zijn, het geluid onder een snelwegbrug , maar ook het geluid van kabbelend water.Dan nog de effecten (schoten, klappen) en de muziek.

Als het opnamegeluid gebreken vertoont, „bijvoorbeeld omdat die prachtige boerderij waar ze filmen net onder de landingsbaan van Schiphol ligt”, dan kan Van Geloven het repareren met het programma iZotope RX. „Een vogel die erdoorheen fluit, kun je gewoon verwijderen”. Op de computer laat hij zien hoe dat werkt. Eerst laat hij een Amsterdamse tram voorbijrijden, die rinkelt als hij de hoek omgaat. Dan knipt hij een bepaalde frequentie eruit, en is de bel verdwenen.

Geluidenwinkel

Van Geloven verkoopt ook collecties van geluiden die hij zelf heeft opgenomen. Zo heeft hij verzamelingen honden, sirenes, huisvogels, of huishoudgeluiden (deur, la, waterkraan, etc.) in de aanbieding. Als kijker zit Van Geloven zich te ergeren aan de archiefgeluiden die hij hoort. Vaak herkent hij dezelfde, Amerikaanse geluiden, terwijl de film zich in Nederland of elders afspeelt. „Altijd diezelfde claxonerende vrachtwagen. Dan denk ik: ah, die is van de Hollywood Edge Library. Of van de Premier Edition Library.” Volgens hem is het luiheid van de makers: het is makkelijk om voor stock-geluid uit de bekende geluidsbibliotheken te putten. „De meeste grote libraries zijn best oud, daarom hoor je die geluiden ook zo vaak. Sinds een jaar of vijftien heb je daarbij indie libraries. Mensen zoal ik, die zelf dingen opnemen die lekker vers zijn.” Nederland heeft zo’n vijf van die kleine bedrijven die verse, lokale geluiden aanbieden. „Het is leuk om je werk te delen met anderen sound designers.”

Zijn eigen geluidenwinkel SoundFuse begon hij acht jaar geleden: „Vaak had ik net niet de goede sirene. Ik wil niet alleen een wegrijdende sirene, maar ook een voorbijrijdende sirene. Niet alleen eentje van dichtbij, maar ook eentje van twintig meter verderop.” In Brabant vond hij iemand die sirenes verzamelt. Hij heeft er twaalf verschillende op een auto gemonteerd, en liet die vervolgens eindeloos vaak langsrijden op een stille landweg. Zo ontstond zijn sirene-verzameling, te koop voor 90 euro. Een andere hit is zijn hondenverzameling (79 euro). Die honden leende hij van kennissen, en nam ze mee naar de geluidsstudio. „Dan ging ik naast ze staan en keek ze alleen maar aan, waar een hond ongemakkelijk van wordt. Na een tijdje krijg je dan de waanzinnigste expressies. Ik had ook een hond die angstaanjagend ging piepen als je hem aaide. Het klonk alsof hij mishandeld werd.”

Naast de grote en de kleine bibliotheken, heb je ook crowdsourcing waarbij de abonnees zelf de geluiden aanleveren, en in ruil daarvoor die van anderen mogen gebruiken. „Voor studenten is dat heel handig, omdat het gratis is.” Hij laat zo’n website zien, waar hij zelf aan levert, met afdelingen als ‘deuren’, ‘autodeuren’, ‘wind’, ‘ stad’, ‘water’, ‘regen’. „Je komt op de vreemdste plekken. Stond ik op te nemen in een weiland, komt de boer natuurlijk vragen wat ik doe. Dan word ik ineens naar de boerderij meegenomen: ‘Ik heb koeien, wil je mijn koeien opnemen?’”

Hoe Amsterdam klinkt

„Aan geluid heb je nooit genoeg”, zegt Van Geloven, „dus ik blijf altijd honger houden naar nieuwe geluiden. De klinkende wereld verandert continu, een auto van nu klinkt heel anders dan eentje van de jaren tachtig. Alleen de autodeuren al. Dus moet je steeds weer nieuwe geluiden zoeken.” Hij trekt er vaak op uit, ook om gewoon te luisteren hoe Nederland klinkt. „Daar word je geluidslim van. En met die kennis kun je later nieuwe geluidswerelden bouwen.” Hij heeft bijna altijd een pocketrecorder op zak. „Ik liep een keer ’s avonds naar het station in Alkmaar, en toen hoorde ik in de verte drie dronken gasten lallen. Gelijk opnemen! Komt altijd van pas. Ga dat maar eens namaken met acteurs – niet te doen.”

De lockdown was een gouden periode voor hem. Hij heeft voor zijn verzameling geïsoleerde geluiden nodig, zonder bijgeluiden. Nu kon hij door de lege Amsterdamse binnenstad lopen en bijvoorbeeld het tikken van een stoplicht opnemen, zonder mensen en verkeer. Voor de serie A’dam – E.V.A. probeerde hij Amsterdam in geluiden vangen. „Hoe klinkt Amsterdam eigenlijk? Waarin onderscheidt de stad zich van Utrecht? Ik denk dat het de vuiligheid is.” Altijd lawaai, bedoelt hij: achteruitrijdende vuilniswagens, rolluiken die dichtgaan, halsbandparkieten, schreeuwende meeuwen op de Wallen. „Om die wereld vol geluidsvuil na te bouwen in de studio is te gek.”