Geuzennaam of niet?

Laatst kwam een vriendinnetje van mijn dochter op bezoek. Twee twaalfjarigen zaten half verveeld te tiktokken toen het meisje krijsend de kamer binnenstormde: „Yo, bitches!” Ik keek even om het hoekje. Er werd niet moeilijk over gedaan.

Ik concludeerde dat bitch een volkomen geaccepteerde aanspreekvorm is onder jonge tieners. En dat terwijl er nog een schok door de wereld ging toen de Amerikaanse Republikeinse presidentskandidaat John McCain in 2007 gedoogde dat zijn Democratische concurrente Hillary Clinton een bitch werd genoemd.

Volgens de Oxford English Dictionary komt de term bitch van het woord bicce wat vrouwelijke hond betekent. Nu geldt hond al langer als een belediging, maar bitch voegt daar een seksuele, promiscue dimensie aan toe – denk: loopse teef op een zweterige zomerdag. Tot in de negentiende eeuw was bitch zowat het ergste wat je als vrouw kon worden genoemd.

Aan het begin van de twintigste eeuw explodeerde het gebruik van het woord. Oorzaak: de emancipatie. Vrouwen lieten zich gelden op terreinen waar de man van oudsher domineerde. Voor deze ‘brutale indringers’ werd het eeuwenoude scheldwoord afgestoft en royaal verspreid.

Eind twintigste eeuw werd bitch in de media grondig gecensureerd, iets wat Elton John in 1970 met zijn hit The Bitch is Back voor een bescheiden uitdaging stelde. Het nummer werd alsnog een hit. Bitch kruipt waar het niet gaan kan.

Tegenwoordig verklaart Van Dale het woord als ‘kreng’ of ‘rotwijf’. Maar sinds zelfbenoemde bad bitch Beyoncé het woord als geuzennaam adopteerde, is het hek van de dam in de popcultuur. Bitch kreeg een feministische facelift. Vergelijkbaar met de toe-eigening van het N-woord door de zwarte gemeenschap. Er zijn wijnen, sokken, geurkaarsen; er is zelfs een feministische cultuursite genaamd BitchMedia. Maar, hoe houdbaar is die facelift?

Een woord raakt nooit ontworteld. Bitch heeft een bewogen geschiedenis en zelfs als je het op geëmancipeerde wijze bezigt, verwijs je terug naar de historische context waarin het heeft kunnen gedijen. Blijft het gebruik van zo’n besmet begrip geen zwaktebod? Taalterugwinning of doorbouwen op rotte, wankele planken?

Hoe nauw het steekt met de lading en de gevoelstemperatuur van bitch bewees Kanye West toen hij Taylor Swift in 2016 in een van zijn nummers als zodanig omschreef. Swift was er niet van gediend. West beriep zich op de feministische facelift. Tja.

Waar vrouwen zich het woord toe-eigenen, geldt bij mannen het omgekeerde. Een man die een bitch wordt genoemd, is afhankelijk, ondergeschikt, slaafs. De gemene deler: een bitch is iemand die afwijkt van de eigenschappen die van oudsher met een specifieke sekse worden geassocieerd. Daarmee schijnt het woord nogmaals licht op de stereotypen en behoudt het ook nu zijn marginaliserende werking.