Rekenkamer: miljarden voor ‘woningbouwimpuls’ werken mogelijk helemaal niet

Het is zeer de vraag of de miljarden die het kabinet sinds een paar jaar in woningbouw steekt, sneller tot méér en betaalbaarder woningen leiden. Het is zelfs goed denkbaar dat deze ‘woningbouwimpuls’ voor verdringing zorgt: voorrang voor de bouw van gesubsidieerde woningen vertraagt andere bouwprojecten wegens tekort aan materialen en mankracht, of legt ze zelfs stil.

Tot die harde conclusie komt de Algemene Rekenkamer in een rapport over de aanpak van het woningtekort dat zojuist naar de Tweede Kamer is gestuurd. „Wij zien een ondoelmatige besteding van publiek geld”, zegt Ewout Irrgang, een van de rapporteurs. „Waar is de bredere analyse van het maatschappelijke probleem waarvoor dit geld de oplossing zou zijn? Wij hebben het niet gevonden.”

De woningbouwimpuls was de belangrijkste maatregel van Rutte III om het woningtekort op te lossen. In 2019 en 2020 samen is 855 miljoen euro uitgekeerd. Gemeenten konden een aanvraag doen voor bouwprojecten van minstens 500 woningen die binnen drie jaar konden starten. Minimaal de helft van de woningen moest ‘betaalbaar’ zijn: sociale huur, huur tot 1.000 euro of een koopprijs onder de grens van de Nationale Hypotheekgarantie (nu 355.000 euro). Ook gemeenten met een relatief klein woningtekort konden meedoen. Het nieuwe kabinet wil opnieuw ruim een miljard euro via de subsidie uitkeren.

Lees ook Wat heeft het woningbouwbeleid van Ollongren opgeleverd?

Onbetrouwbare informatie

Toenmalig minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken, D66) beweerde dat de woningbouwimpuls heeft bijgedragen aan versnelde realisatie van 140.000 woningen. Zij baseerde zich op informatie die gemeenten zelf aandroegen – ieder op hun eigen manier, want richtlijnen ontbraken.

Die informatie is onbetrouwbaar, aldus de Algemene Rekenkamer. Door strategisch invullen maakten gemeenten meer kans op subsidie. Volgens de Rekenkamer is er „een reeël risico” dat het Rijk heeft bijgedragen aan projecten die ook zonder subsidie tot stand zouden zijn gekomen. Verder ontbreekt een garantie dat gesubsidieerde middenhuurwoningen en betaalbare koopwoningen ook op lange termijn ‘betaalbaar’ blijven en niet worden overgeheveld naar het dure segment.

Doordat de rijksbijdrage per woning relatief klein was – in ongeveer de helft van de gevallen minder dan 5.500 euro – spreekt de Rekenkamer van „een cadeautje”.

Omvang woningtekort

Ook voor de huidige minister, Hugo de Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, CDA), is de woningbouwimpuls een belangrijk instrument om het woningtekort aan te pakken. In een reactie stelt hij dat het niet mogelijk is precies vast te stellen hoe groot de bijdrage van de subsidie is aan de versnelling van de woningbouw. Wel wil hij meer garanties dat de gesubsidieerde woningen betaalbaar blijven.

Maar de Algemene Rekenkamer heeft „grote twijfel” of de regeling in zijn huidige vorm doelmatig is. „De minister zou op zijn minst de effecten van het rijksgeld plausibel moeten maken.”

De Rekenkamer is ook kritisch over de manier waarop het kabinet omgaat met de omvang van het woningtekort. Dit is een statistische indicator „vol aannames en onzekerheden”, maar zowel De Jonge als zijn voorganger Ollongren laat die nuance achterwege. Ze benadrukken voortdurend dat er tot 2030 een miljoen woningen nodig zijn. Hierdoor suggereert het getal „onterecht een absolute waarde”, aldus de Rekenkamer.

Lees ook Zijn er wel een miljoen woningen nodig? Het kan ook minder zijn, of meer