In Vlaanderen speelt een ‘Faust’ om snel weer te vergeten

Het is niet makkelijk een complete scenografie te bedenken bij Szenen aus Goethes Faust van Robert Schumann. Het titel zegt het, het is geen doorlopend verhaal, maar stukjes uit Goethes Faust, en vooral ook veel stukjes niet. In het kort: de onrustige Doctor Faust belooft zijn ziel aan Mephistopheles als het Mephistopheles lukt hem een moment tevredenheid te bieden. Daartoe bezwangert en verlaat de doctor de veertienjarige Gretchen (en doodt en passant haar moeder en broer), die haar kind vermoordt en ter dood veroordeeld wordt. Op zijn oude dag ervaart Faust toch een moment van geluk, maar door dat niet duidelijk te zeggen, eindigt hij alsnog in de hemel, waar Gretchen hem meeneemt naar de hoogste kring. Applaus.

Het is filmmaker en regisseur Julian Rosefeldt en choreografe Femke Gyselinck in Vlaanderen in ieder geval niet gelukt er iets van te maken. Het podium van de opera in Antwerpen staat twee uur overvol met het volledige koor en kinderkoor dat in afwisselende posities (verspreid, op een rij, diagonaal, in cirkels, dan weer op een rij) in slowmotion beweegt. In de geest van het motto ‘Faust, dat zijn wij’ is het enige wat er visueel gebeurt dat steeds één of enkele koorleden de bewegingen van een hoofdpersonage imiteren, maar dan wel op een matig ingestudeerde manier. Stel je van die bewegingen niet te veel voor. Het woord ‘vuur’ is een gestrekte arm met de handpalm naar boven heen en weer bewegen. Het lijkt wel alsof de pasjes en de poses die middag voor het avondeten nog snel even bedacht zijn.

Van een poging tot scenografie is nauwelijks sprake. In plaats daarvan wordt er boven de zangers op een enorm scherm een sciencefictionfilm vertoond van de kosmos, met grote ruimteschepen en enorme planeten, die op zichzelf knap gemaakt is, maar op dit toneel slaat als een tang op een varken. Het is totaal vermoeiend om het koor op de vreemdste momenten weer eens halfslachtig naar het scherm te zien wijzen. Wanneer er op het podium eindelijk eens iets een beetje interessants gebeurt, kinderen spelen levende doden in duistere kleding met alleen hun hoofden verlicht, moet je op het metersgrote scherm naar een fel zonverlichte zandwoestijn kijken. Waarom? Het totaal is zo veel minder dan het verschil der delen.

Groeiend medelijden

Twee uur lang moet je met groeiend medelijden aanzien dat iemand bij zulke bloedmooie muziek zo’n bloedeloos concept heeft bedacht. Wanhopig word je van het idee dat er misschien wel nieuw publiek in de zaal zit, dat nu denkt dat dit opera is. Het kan bijna niet anders dan dat de Vlaamse Opera Rosefeldt niet heeft durven bijsturen, en dat Gyselinck geen idee had wat verder nog te doen, behalve het koor aan het einde maar naar voren en achter te laten lopen. De tweede bal is verdiend door het enige lichtpuntje: het prachtig zingende kinderkoor, dat vertederend zichtbaar plezier beleeft aan het afkijken en imiteren van de pasjes van de grote mensen.

Want gelukkig, wat overblijft is die prachtige muziek, en met je ogen dicht is de avond prima te genieten. Dirigent Philippe Herreweghe haalt het beste in het Antwerps Symfonieorkest naar boven en het koor met leden van Collegium Vocale Gent zingt, met name op het einde (op het scherm bijna dértig minuten in slowmotion extatisch dansende mensen), zalig. Faust (bariton Rafael Fingerlos) zingt jammer genoeg ingehouden, naar verluidt door ziekte, al groeit zijn stem met de tijd. Mephistopheles (bas-bariton Sam Carl) zingt sterk, maar wel steeds ongelijker met het orkest. Gretchen (sopraan Eleanor Lyons) is een verademing.

Deze avond snel vergeten, kan gelukkig met een hoopvolle blik vooruit naar het volgende seizoen van Opera Vlaanderen, waarin we ons kunnen verheugen op een herneming van Satyagraha (Philip Glass) en een nieuwe Le nozze di Figaro (Mozart) en Tristan und Isolde (Wagner). Tijg voor een memorabel einde van dit seizoen naar Brussel (Les Huguenots) of liever nog naar Amsterdam: morgen is de laatste avond dat je daar naar een onmisbare Der Freischütz kunt.