Een nieuw, tegendraads tijdschrift over duizenden Europa’s

Het gaat behoorlijk tegen de keer in: een tijdschrift maken van meer dan 250 bijzonder vormgegeven bladzijden, waarvan de helft tijdens het lezen nog met de vinger opengescheurd moet worden, met essays en vignetten over literatuur, politiek, kunst, sprekend over en vanuit Europa, met de blik over eigen landsgrenzen maar nauwelijks richting het westen, op Amerika gericht.

Dat het tegendraads is, weet The European Review of Books (ERB) zelf natuurlijk ook, maar juist daarom is het volgens de oprichters – George Blaustein, Sander Pleij en Wiegertje Postma – broodnodig. De drie woorden uit de titel zijn ‘thrice-doomed’: wie wil er nog reviews, van boeken, uit Europa? Maar verwacht hier geen recensies, stelt de redactie wat semi-ironisch en zelf-feliciterend, maar briljante essays, die vijanden van de platitude. Hier wordt geschreven tegen het opiniecircus en voor het grootse, voor de kunst met een grote K. Vóór boeken, want: ‘Crises come and go but you can always throw a book at someone.’ De olijke toon is hen vergeven omdat de essays en artikelen verder tegelijk diepgravend en eigentijds klinken, wat wel aan een voortreffelijke eindredactie te danken moet zijn.

Meertaligheid vieren

En dan Europa. Europa is niets als ze niet meerduidig is: ‘Er zijn duizenden Europa’s.’ De ERB wil daarom ook de meertaligheid vieren die zo eigen aan Europa is. Dus vinden we enkele artikelen behalve in het Engels ook in hun oorspronkelijke taal terug. Zoals het openingsessay van Oksana Forostyna, een lange bespreking van de Oekraïense geschiedenis aan de hand van een (onvertaald) boek van de Oekraïense historicus Yaroslav Hrytsak. Het is precies wat je hoopt te vinden in een tijdschrift als dit: een diepgravend stuk over een actueel onderwerp aan de hand van een invalshoek die je niet zo snel ergens anders treft. Helder zonder aan diepgang in te boeten; voor dat laatste zorgt de beschikbare ruimte van ruim zesduizend woorden wel.

Tegen de keer dus, maar met moderne middelen. De ERB bestaat dankzij een succesvolle crowdfundingcampagne, waarmee een kleine honderdduizend euro werd opgehaald. Een jaar na het sluiten van de campagne ligt het eerste nummer er en is er een website. De vormgeving van beide staat duidelijk ten dienste van de lezer die al die woorden tot zich moet nemen. Lees daar bijvoorbeeld het mooie essay ‘Ballad of a Homburg hat’ van (de Amerikaanse auteur) Peter L’Official, over een schilderij van de Nederlandse kunstenares Nola Hatterman. De zoektocht naar de zwarte man die erop afgebeeld staat, Lou Drenthe, brengt het Nederlandse interbellum in woord en beeld tot leven, met al z’n jazz, werkloosheid en racisme.

‘Lesbische roadnovel in Siberië’

Daarnaast zijn er lange besprekingen, zoals van een ‘lesbische roadnovel in Siberië’, een literair profiel van de Duitse vice-kanselier van de Groenen die een veelschrijver blijkt te zijn, een kritische blik op de relaties tussen journalistieke publicaties en de platformen van Facebook en Google – relaties die in theorie misschien ruimte laten voor kritiek maar in de praktijk de waakhond aan de ketting leggen, hoe hard de EU ook probeert het de tech-giganten moeilijk te maken.

Dat Europese perspectief is verfrissend gewichtig, als je dat zo kunt zeggen, zoals de Midden-Europese literatuur dat ook kan zijn. Ook dat gaat tegen de keer, in elk geval van wat we in Nederland gewend zijn, waar gewichtigheid vaak snel wordt weggelachen of juist de vorm aanneemt van woede of verontwaardiging. Die zijn in deze essays haast nergens te bekennen.

Niettemin zou een kritische blik op wat Europa in de praktijk betekent nog meer ruimte verdienen. Het eerste, redactionele stuk gaat over het eigen logo, een lijntekening van de mythische Europa die door de stier Zeus wordt ontvoerd (en – na het afgebeelde moment – verkracht). Een iconisch beeld dat in reproducties door de kunstgeschiedenis heen wordt gevolgd, tot aan twee hedendaagse foto’s van de Zuid-Afrikaanse kunstenares Nandipha Mntambo, waarin zij zichzelf als Europa én als stier portretteert. Over de schaduwkanten van dit oorsprongsverhaal valt nog veel meer te zeggen. In tijden van ‘consent’ is de kunsthistorische reis langs verbeeldingen van deze mythe wat onbevredigend te noemen. En mag ik in gedachten brengen wat de Middellandse Zee, waarover Zeus als stier Europa wegvoert richting Kreta, tegenwoordig voor ‘Europa’ betekent?

Er zijn duizenden Europa’s. Ze verdienen allemaal onze gewichtig-verfrissende kritiek. Er komen, zo leert de website, drie edities van het blad per jaar, naast de online stukken. Dit eerste nummer belooft ons dat er een bron is aangeboord die nog lang niet uitgeput zal zijn. Al was het maar omdat een blad als ERB de rijkdommen van die bron aan onze voeten legt en precies door dat te doen, de bron ook voedt.