Bewijs van tarwediefstal door Rusland stapelt zich op

Aanwijzingen waren er al volop, maar inmiddels is er ook steeds meer hard bewijs dat Rusland tarwe uit Oekraïne steelt. Video’s en satellietbeelden laten zien dat Rusland tarwe buitmaakt in de Oekraïense gebieden die het sinds dit jaar bezet houdt en vervolgens exporteert via de Krim, die het al sinds 2014 bezet.

Het bewijs komt van verschillende bronnen. Zo verifieerde The New York Times een video die door Emine Dzjaparova, eerste viceminister van Buitenlandse Zaken van Oekraïne, op Twitter was gezet. Op de beelden is te zien dat tientallen vrachtwagens onderweg zijn vanuit het bezette Melitopol in de richting van de Krim, bevestigde de krant.

De lange rij vrachtwagens is ook te zien op een filmpje dat nieuwsmedium Radio Free Europe/Radio Liberty (RFE/RL) maandag online zette. In de video meldt Anatoli Tsoerkin, in 2014 door Rusland aangesteld als ‘transportminister’ van de Krim en nu het hoofd van een truckersorganisatie daar, dat de infrastructuur op de Krim wordt uitgebreid vanwege de grote hoeveelheid trucks. Volgens Tsoerkin rijden er tot wel vierhonderd vrachtwagens per dag over de kruispunten van landelijke weggetjes op de Krim.

Links: een satellietbeeld van tarwe die wordt geladen op de Matros Pozynitsj, in Sebastopol, op de door Rusland bezette Krim, 19 mei 2022. Rechts: een satellietbeeld van de Matros Pozynitsj die graan aan het lossen is in Latakia, Syrië, 27 mei 2022.

Ook op satellietbeelden zijn de trucks waar te nemen. Bij Tsjonhar, het laatste dorpje voordat je vanuit Melitopol de Krim bereikt, stonden er in elk geval tot medio juni lange rijen, net als op verschillende dagen in mei bij Armjansk, de eerste stad op de Krim als je vanuit Cherson reist.

Volgens Radio Free Europe wordt de tarwe in Sebastopol op schepen geladen. De volgsignalen van deze schepen staan meestal uit, maar ook hier komen satellieten van pas. In de maand mei zijn er zeker negen schepen waargenomen bij Avljita, de grootste graanterminal van de Krim. Journalisten die voor Radio Free Europe werken, maakten foto’s die de aanwezigheid van de schepen bevestigden.

Speurtocht

Ook de persbureaus Reuters en AFP speuren mee naar gestolen tarwe, evenals het SeaKrime-project van de Oekraïense open-source onderzoekswebsite Myrotvorets, dat naar eigen zeggen al 200.000 ton gestolen tarwe heeft getraceerd. Schepen zijn bovendien te volgen via marinetracking-websites, die scheepsroutes weergeven. Als je al het bewijs naast elkaar legt, is de route en het doel van individuele schepen goed te volgen.

Zo markeerde Radio Free Europe op 20 mei de aanwezigheid van de onder Russische vlag varende bulkcarrier Matros Pozynitsj in de haven van Sebastopol. Vervolgens verspreidde Reuters een foto van de Turkse scheepsspotter en geopolitiek analist Yörük Isik waarop de Matros Pozynitsj op 22 mei door de Bosporus bij Istanbul vaart, op weg naar de Middellandse Zee.

Lees ook een interview met de scheepsspotter van de Bosporus, Yörük Isik

Precies een week later laadde ditzelfde schip tarwe uit in het Syrische Latakia, zo wees een door AFP verspreide satellietfoto uit.

Een ander schip, de Matros Kosjka, gaf Libanon op als bestemming vanuit Sebastopol, maar zette bij Cyprus zijn volgsignalen uit. Datzelfde deed de Mikhail Nenasjev, die op weg zou zijn naar de Zuid-Turkse stad Iskenderun. Weer een ander schip, de Souria, verliet Sebastopol onder Syrische vlag. Volgens Radio Free Europe hadden alle schepen tezamen de capaciteit om 180.000 ton tarwe te vervoeren. Oekraïne beschuldigt Rusland van de diefstal van 600.000 ton.

Handelscentrum

Syrië fungeert als een handelscentrum voor de gestolen tarwe. Volgens de Oekraïners heeft Rusland een overeenkomst om Syrië van 1 miljoen ton tarwe te voorzien. Vanuit Syrië zou de tarwe ook aan andere nooddruftige landen verkocht moeten worden. Taras Visotsky, de Oekraïense onderminister van Landbouw, zei op de Oekraïense televisie dat in elk geval Egypte en Libanon een aanbod uit Syrië geweigerd hebben. Een adviseur van president Volodymyr Zelensky sprak op Twitter van „bloederig graan”.

Volgens de Oekraïense ambassadeur in de Turkse hoofdstad Ankara is Turkije een van de bestemmingen van de gestolen tarwe. Ook Jevhen Balytsky, verantwoordelijk voor de door Rusland bezette gebieden in de Oekraïense regio Zaporizja, zei tegen de Russische staatstelevisie dat „de belangrijkste contracten [voor tarwe] met Turkije gesloten worden”.

Lees ook Het cynische geopolitieke spel met Oekraïense tarwe

Een andere mogelijke bestemming is Afrika, waar verscheidene landen door droogte geteisterd worden. De Verenigde Staten hebben enkele Afrikaanse landen gewaarschuwd om geen gestolen tarwe van Rusland of Syrië te kopen. Dit plaatst deze landen voor een moeilijke keuze: kunnen ze goedkoop voedsel weigeren nu de tarweprijzen snel stijgen en honderdduizenden mensen honger lijden?

Nieuwe Koude Oorlog

Het is niet bekend geworden om welke landen het precies gaat. Macharia Kamau, de hoofdsecretaris van het Keniaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, ontkende tegenover The New York Times dat zijn land een bericht van de Amerikanen had ontvangen. „Waarom zouden ze ons überhaupt moeten waarschuwen? Waarom zou iemand iets geplunderds kopen? Dit klinkt als een propagandatruc.”

Commentaren als dat van Kamau maken duidelijk dat veel landen in Afrika zich niet meer door het Westen laten voorschrijven wat ze wel en niet mogen doen. Sinds de Russische invasie in Oekraïne weigeren veel Afrikaanse landen om partij te kiezen in die strijd, beducht als ze zijn om meegesleept te worden in een nieuwe Koude Oorlog.

Een deel van de gestolen tarwe wordt niet verscheept; dat belandt via de weg in Rusland zelf. De autoriteiten in Krasnodar, een Russische stad op tweehonderd kilometer ten oosten van de Krim, hebben gezegd dat ze tarwe uit de (door de Russen bezette) Oekraïense regio Cherson invoeren. Ook de door de Russen neergezette functionaris in Cherson maakte gewag van deze deal.

Holodomor

Sommige Oekraïense functionarissen vergelijken de Russische tarwediefstal met de Holodomor, de traumatische hongersnood van 1932 en 1933 die vier miljoen mensen in Oekraïne het leven kostte. Destijds werden Oekraïense boeren door de Sovjet-leiding onteigend. Ook nu dreigt er hongersnood, zij het niet in Oekraïne zelf.

Rusland ontkent dat het tarwe steelt. Op een vraag van een Oekraïense journalist tijdens een persconferentie in Ankara zei minister Sergej Lavrov (Buitenlandse Zaken): „Oekraïners zitten altijd te bedenken wat ze kunnen stelen en denken dat iedereen zo in elkaar zit.” Zelf verhindert Rusland grotendeels de mogelijkheden voor Oekraïne om zijn eigen tarwe legitiem te exporteren, doordat het de Oekraïense havens aan de Zwarte Zee blokkeert. Russische raketten raakten woensdag bovendien ten minste twee grote graanterminals in de Oekraïense havenstad Mykolajiv.

Ook de Russen zijn zich bewust van een mogelijke hongersnood. De Russische propagandiste Margarita Simonjan zei deze week op een economisch forum in Sint-Petersburg: „Er is een zeer cynische grap die verscheen, niet eens een grap, in Moskou. Ik heb haar meerdere keren van verschillende mensen gehoord. Ze gaat als volgt: ‘Al onze hoop is gevestigd op de hongersnood.’ Dit betekent dat de hongersnood nu begint, en dat ze daarom de sancties zullen opheffen en vrienden met ons zullen worden, omdat ze zullen beseffen dat het nodig is.”

Lees ook NRC geeft tips in een gids.