Ministerie Financiën: stikstofcrisis kan voor de helft goedkoper worden opgelost

Het kabinet kan de stikstofcrisis oplossen voor de helft van het geld dat nu beschikbaar is. Door voor 13 miljard euro vijfduizend boeren dicht bij kwetsbare natuurgebieden uit te kopen, haalt het kabinet in één klap zijn stikstofdoelen. Dit blijkt uit interne stukken van het ministerie van Financiën die NRC heeft ingezien.

Het is voor het eerst dat ambtenaren zich wagen aan deze rekensom, die laat zien wat het kost áls het kabinet uitsluitend boeren zou uitkopen om de stikstofuitstoot terug te brengen. Ambtenaren van Financiën berekenden, in overleg met collega’s van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, hoe boerenbedrijven en hun grond het effectiefst kunnen worden opgekocht.

De onderzoeksmethode is simpel: veehouderijen die het meeste stikstof uitstoten en waarvan de dieren het minste geld kosten, worden het eerst opgekocht. In de berekening van Financiën blijkt de stikstofcrisis op te lossen door de 10 procent grootste uitstoters uit de landbouw op te kopen. Andere agrarische bedrijven hoeven dan geen (technische) aanpassingen te doen. In het coalitieakkoord is vastgelegd dat in 2030 74 procent van de kwetsbare Nederlandse natuur niet meer achteruit mag gaan door stikstofuitstoot.

Uitkopen van boeren ligt in de sector zelf én politiek zeer gevoelig, en stuit op veel verzet. Twee weken geleden maakten de ministers Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof, VVD) en Henk Staghouwer (Landbouw, ChristenUnie) bekend hoeveel de uitstoot per provincie moet dalen. Boeren vrezen hierdoor kaalslag van het platteland. Ze vinden dat de nadruk te veel ligt op uitkopen van bedrijven en dat andere oplossingen worden genegeerd, zoals technische aanpassingen aan stallen of minder dieren per hectare.

Pluimveesector halveren

Zou de op Financiën bedachte opzet werkelijkheid worden, dan zijn de gevolgen voor de pluimveesector het grootst: die zou halveren. Van de varkensbedrijven zou een kwart worden opgekocht.

Opvallend is dat slechts een fractie van de melkveebedrijven wordt getroffen. Opkopen daarvan is relatief duur, volgens de cijfers van Financiën, omdat ze veel land bezitten. Daarbij gaan de ambtenaren uit van een grondprijs van 60.000 euro per hectare. Gemiddeld bedroeg die prijs afgelopen jaar 67.000 euro.

Vooral opkoop van bedrijven dicht bij kwetsbare natuurgebieden in Gelderland zou volgens de berekeningen zeer effectief zijn om stikstofuitstoot te verminderen. Dit betekent wel dat in „grote delen van de Gelderse Vallei de landbouw volledig wordt uitgekocht”. Ook in Oost-Brabant zou weinig landbouw kunnen overblijven.

Financiën onderzocht ook wat er gebeurt als de saneringspijn over de hele sector wordt gespreid. Voor elk boerenbedrijf dat hoort bij de 10 procent grootste uitstoters (zo’n 5.000) dat niet volledig verdwijnt, moeten er 27 andere bedrijven worden uitgekocht. Oftewel: de grootste uitstoters veroorzaken 27 keer zoveel stikstofneerslag als een gemiddeld agrarisch bedrijf.

Uitkoop berekenen is één ding, de uitvoering is een ander verhaal. Tot nu toe heeft het Rijk vooral ervaren hoe lastig dit is. Zo viel het resultaat van een uitkoopregeling voor varkensboeren tegen: van de 430 bedrijven die zich aanmeldden, stopten er uiteindelijk 278. En de stikstofreductie viel twee derde lager uit dan verwacht.

Onder ‘piekbelasters’, boeren die veel stikstof uitstoten en dicht bij natuurgebieden zitten, is de animo om te stoppen vooralsnog ook gering. Een door het Rijk betaalde regeling die de provincies sinds november 2020 aanbieden, heeft boeren nauwelijks doen tekenen. In ‘stikstofhotspots’ Noord-Brabant en Gelderland is nog geen enkele boer gestopt, volgens de provincies. De regeling eindigt komende september.

De opvolger van deze regeling ligt ter consultatie voor in Brussel. Die nieuwe regeling zou volgens minister Van der Wal „woest aantrekkelijk” worden; hoe sneller boeren zich melden, hoe ruimhartiger hun vergoeding. Onduidelijk is echter of dit volgens de Europese regels is toegestaan. Als het niet mag, moet de regeling terug naar de tekentafel en loopt het uitkopen van boeren vertraging op – terwijl de minister haast wil maken.

Een woordvoerder van Financiën bevestigt dat ambtenaren op Financiën aan becijferingen werken en benadrukt dat de definitieve versie rond de zomer wordt gepubliceerd.