Galerietips: ouderloze beelden, rebels DNA in kweekvlees en de vele gedaanten van taal

Ouderloze beelden van Dan Zhu

Voor sommige kunstenaars is het begin van een kunstwerk iets dat gewoon begint: je pakt een potlood, een penseel, mengt de verf en hup. Hoe anders is dat voor de Chinese Dan Zhu, die in de atelierpresentaties in 2018 en 2019 aan de Rijksakademie met haar werk een teer hoogtepunt vormde. Dan (1985) woont en werkt sinds corona weer in China, een visum krijgt ze niet meer zo makkelijk. Haar nieuwe, grote schilderijen, die nu te zien zijn in de projectruimte van het Amsterdamse Manifold Books, zijn daarom opgerold, in een buis gestopt en met FedEx naar Nederland verstuurd. Daar hangen ze nu, één als draperie zacht bewegend in de wind, de ander met spijkertjes aan de muur bevestigd.

Maar Dan Zhu dus, heeft een opmerkelijk voortraject voordat ze aan tekenen of schilderen kan beginnen. Ze verplaatst meubelen in haar atelier, soms urenlang. Door dit verschuiven raakt ze in een trance. Dan ontstaat er in haar, zoals ze het zelf noemt, een „fontein van beelden”. Die beelden – denk aan een soort van vliegende schotels, vissenhoofdjes, cafétafeltjes, gezichten, bladmotieven, visvormen, ragfijne veren, kronkeltakjes – noemt ze „ouderloos”. Omdat ze zonder voorgeschiedenis, zonder herinnering aan iets, in haar opkomen en haar handen in beweging zetten. Als een vorm van écriture automatique.

Bij Manifold Books toont Dan naast de twee grote schilderijen vijf tekeningen, kleine schilderijen en twee schitterende kunstenaarsboeken. Het bijzondere aan Dan Zhu’s werk is dat het zowel excelleert in het grote, als in het kleine. Denk je eerst te kijken naar een zee van organische vormen in transparante lagen en ongemengde kleuren. Pas bij benadering vallen je de beeldschone details op: ragfijne pentekeningetjes van een theepartijtje, fijn omlijnde ogen, mondjes, gezichten die in een zee opduiken. Dan Zhu’s werk is verhalend, maar vertelt geen verhaal dat van a naar b gaat. Ze hanteert meerdere perspectieven in één werk, maar slaagt erin altijd de balans te houden.

Dat alles zorgt ervoor dat je het gevoel krijgt dat je kijkt naar iets waar de tijd is opgeheven, waar de plaats er niet één is die beschreven kan worden maar vooral ervaren. Dan Zhu’s werk is er één van kousenvoeten, ritselende bladeren, fluisteringen. Alles staat met elkaar in verbinding, op een manier waar soms je verstand bij stil moet staan.

Lucette ter Borg

Rebels feministisch kweekvlees

Kan je genetisch gemanipuleerd voedsel misschien ten goede aanwenden? Bijvoorbeeld door uitgebuite vrouwelijke arbeiders in China’s tech-industrie met geheime informatie te voeden, via gemanipuleerde hamburgers? Zodat die vrouwen, die zulke hamburgers eten met rebels DNA in de (kweek)vleescellen, in opstand komen tegen hun uitbuiting? Dat science fiction-achtig scenario is de basis voor een kunstproject waar de New Yorkse kunstenares Jen Liu al jaren aan werkt. Ze maakt er video’s, performances en schilderijen over, onder de titel de Pink Slime Caesar Shift.

‘Pink slime’ is weliswaar de naam voor omstreden vleesrestengelei uit slachterijen, dat in onder meer fastfood verwerkt wordt (en in de EU verboden is, al is de controle daarop volgens Foodwatch in Nederland nihil). Voor Liu verwijst het ook naar kweekvlees, en hier dan de roze gelei met haar geheim, opstandig DNA. Die geheime DNA-hercodering noemt ze de Caesar Shift, een term voor het geheimschrift waarmee Caesar oorlogsberichten verstuurde, waarbij bijvoorbeeld A=D en B = E, C = F.

In Upstream Gallery in Amsterdam is nu nieuw werk van Liu in dit project te zien, Electropore. In een vrolijk gekleurde video krijgen Aziatische en Afrikaanse vrouwen gemanipuleerde, geëlektroshockte roze cellen, met opstandig DNA. Maar ze blijven gevangen in hun elektronische werkomgevingen. De vormgeving is heel zoet en kleurig, zoals ook alle elektronische gadgets die wij gebruiken er gelikt uitzien. Maar daarachter gaat een wereld van manipulatie en onderdrukking schuil, lijkt Liu’s boodschap.

Ook haar schilderijen gaan daarover. Op roze en goudkleurige achtergronden zien we vrouwenlichamen als machine-onderdelen. Soms omringd door raadselachtige gaten. Liu verpakt haar feministisch activistische boodschap in mooi gestileerde vormen, die beklemmend werken. Zoals Control Unit, een groot doek waarop slap gemaakte vrouwen, onder een alziend oog, gekoppeld aan draden, gevangen zijn in hun werkomgeving. Overal op de schilderijen zie je stekkers, die verwijzen naar geheugenwissende elektroshocks.

Paul Steenhuis

De vele gedaanten van de taal in ons

Uitgestrekt over meerdere vellen papier hangt er een gigantisch zwart figuur aan de wand. „I am a manuscript”, prijkt er boven zijn hoofd. In welke mate vormt taal je identiteit en hoe beïnvloedt taal ons denken? Waar bestaat taal eigenlijk uit? Het zijn niet de minste vragen die de Nederlands-Irakese kunstenaar Sadik Kwaish Alfraji (1960) als vertrekpunt neemt voor zijn tentoonstelling A language under my skin.

Bij binnenkomst in W139 is een reeks zwarte muurschilderingen van koppen en profile te zien. De lijnen zijn strak en geven de hoofden een grafisch karakter. Voor wie de verwijzing naar taal bij die hoofden nog wat los voelt, moet de animatie bekijken, waar Alfraji in razend tempo een reeks fantastische beelden blootlegt. Ook de animatie toont een hoofd en profile. In het hoofd flitsen tekeningen en woorden in verschillende talen voorbij. Sterk is dat de contour van het hoofd niet verandert, terwijl er onder het oppervlak ongelofelijk veel gebeurt. Een tong uit een dierenkop transformeert tot een hart, abstracte vormen worden een wijds vertakkende boom, Arabische letters sjezen over de achtergrond.

Lees ook Sterrenstelsels van verlies en gelaagdheid

De animatie doet denken aan Jacques Derrida, de filosoof die verklaarde dat een woord op zichzelf niets is, omdat een woord, wil je het begrijpen, andere woorden nodig heeft, die op hun beurt ook weer woorden nodig hebben. Met de stopmotiontechniek die Alfraji gebruikt vloeien beelden en woorden automatisch over in andere beelden en woorden.

Alles is gelijkwaardig in Alfraji’s werk, beeld en audio zijn evengoed taal. Gezamenlijk geven al die indrukken een inkijkje in een hoofd, dat van gedachte naar gedachte hopt. Alfraji lijkt te zeggen dat taal, in de breedste zin van het woord, er altijd is. De taal zit in ons en neemt slechts verschillende gedaantes aan.

Hagar Schuringa