Jazzgitariste Corrie van Binsbergen stopt: ‘Na zondag gaan die kunstnagels er echt af’

Best even wennen. Dat ze ergens naartoe gaat voor een repetitie of een opname, maar zónder haar gitaar en versterker. Dat ze reist zonder andere bandleden in een tourbusje. Dat ze nu ‘enkel’ als de componist binnenkomt, met een stapeltje partituren onder haar arm. Een nieuwe fase, grinnikt jazzgitarist/componist Corrie van Binsbergen. Gewoon ergens op een stoeltje zitten luisteren hoe een orkest haar compositie aanpakt.

De aankondiging is er al een tijdje. Corrie van Binsbergen (64) stopt na zesendertig jaar als uitvoerend jazzmuzikant en organiseert als artistiek en zakelijk leider van Stichting Brokken geen tournees meer. Van Binsbergen, gelauwerd jazzvrouw/bandleider (Boy Edgar Prijswinnaar 1999), gaat zich focussen op componeren. Dat wordt, ‘out with a bang’, komend weekend groots gevierd met een laatste, dubbele editie van haar eigen Brokken Festival, haar jaarlijkse kunststukje dat meestal rond oudjaar plaats heeft in het Bimhuis in Amsterdam.

Het idee van stoppen is dat het minder druk zou worden. Van Binsbergen wil als componist gaan werken, vooral in opdracht. Maar rustiger, dát is nog niet zo goed gelukt, stelt ze met een lach vast. „Mijn agenda loopt over. Alles loopt nu parallel, van festivalregelwerk, het maken van arrangementen, tot opnames, de schoolvoorstellingen van mijn orkeststuk De Liefste Wens op tekst van Toon Tellegen en compositieopdrachten zoals een koorstuk voor de Dag van de Componist.”

Klassieke gitaar ‘te beperkt’

Van Binsbergen pakt het allemaal even praktisch als pragmatisch aan, als altijd. Lijstjes voor alles. Doorstrepen, wat klaar is. Op het dagelijkse lijstje: een half uurtje klassieke gitaar „om het in de vingers te houden”. Of dat blijft? Hm, peinst ze. „Na het komende Brokken Festival komen de speciale kunstnagels aan mijn rechterhand er in elk geval voorlopig even niet meer op. Kan dat weer eens bijgroeien.” Net als de meeste flamencogitaristen speelt Van Binsbergen altijd zonder plectrum.

Op het Utrechts conservatorium studeerde ze klassieke gitaar. Maar ze had geen solistendroom, uren en uren met zo’n klassieke gitaar op schoot, dat moesten anderen maar doen. „Ik wilde samenspelen. Bedenken, componeren, schrijven, produceren. Klassieke gitaar werd me gewoon te beperkt. Je kunt eigenlijk niet met orkesten spelen en ook in de kamermuziek was het lastig, de klassieke gitaar is een heel zacht instrument. En er was weinig repertoire voor.” Van lieverlee is ze elektrisch gaan spelen. In 1990 komt het debuutalbum Alles Beweegt van haar band Corrie en de Brokken, een kwintet met drie blazers, uit. In 1996 begint ze de Stichting Brokken.

Ze is een voortrekker van een generatie vrouwelijke jazzinstrumentalisten. Maar heeft daar in haar muziekcarrière zelf nooit de nadruk op gelegd, al had haar Brokken Festival in 2019 een all female line-up.

Hokjesgeestverjager

Voor de luisteraar heeft Corrie van Binsbergen altijd maar één boodschap gehad: open je oren. Haar eigen gitaarspel mag schatplichtig zijn aan Frank Zappa, de breed beïnvloede jazz met haar vele bands is nooit precies te vangen, van stevige jazzy swing, rockakkoorden, modern klassiek tot opera.

Een ‘hokjesgeestverjager’ met niet te stuiten enthousiasme is ze, met in haar composities altijd humor en een twist: een walsje, een rockgroove. Ze dacht het al in 1986 toen ze haar eerste bandje Corrie en de Brokken op zette: alles wat ik mooi vind en kan gebruiken, dat wil ik ook inzetten. Hoeveel stukken zou ze niet gecomponeerd hebben al? „Tegen de duizend vermoed ik.”

Ook projectmatig is er altijd een bewonderenswaardige stroom aan ideeën geweest. Vastbijten kan ze zich in boekingen, van herhaling houdt ze niet. Talloze tournees doet ze met haar groepen, zoals de twaalfkoppige band Corrie en de Grote Brokken (soundscape-achtige jazz met overrompelende symfonische rockelementen) of haar meest recente Vanbinsbergen Playstation. Er zijn maandelijkse Brokken-avonden in de Amsterdamse zaal 100. Het Brokken Festival rond oudjaar.

Doorgecomponeerd of in vrije impro zet ze literatuur op jazz, combineert ze noten met de woorden van schrijvers. Gesproken of uitgeschreeuwd door wijlen Raggende Man, Bob Fosko: „Pijpenstelen, regendruppels, natgekletste kop”. Het BrokkenBal tijdens het Boekenbal, ook een begrip. Of met schrijver Toon Tellegen op pad: zijn dierenverhalen, háár muziek met het Wisselend Toonkwintet.

Maar in 2016 slaat bij haar twijfel toe: misschien is het wel mooi geweest. Het was weer tijd voor de meerjarige subsidieaanvraag bij het Fonds Podiumkunsten. „Altijd een goed evaluatiemoment”, zegt ze. „Als je vierjarige subsidies aanvraagt, word je gedwongen om na te denken over hoe je die vier jaren aanpakt. Ik dacht: wil ik dit wel weer? Lang en graag organiseerde ik, maar ik hield nauwelijks tijd over. Ik overlegde met mijn bestuur en we besloten tot afbouw. Minder versnippering en langere tournees van één project, zoals Godverdomse dagen op een Godverdomse Bol met schrijver Dimitri Verhulst.”

800 kinderen zingen haar lied

De drang tot componeren groeit. Tot haar geluk blijkt ensemble Asko|Schönberg geïnteresseerd en ook het avontuurlijk operagezelschap Silbersee. Met Toon Tellegen krijgt ze het idee voor „een nieuw sprookje” voor orkest. „De Liefste Wens gaat over dromen en verlangens. Alle dieren zitten bij elkaar op een open plek in het bos. Ze bespreken: wat is jouw liefste wens?” De uitvoering was door het Rotterdams Philharmonisch Orkest, in 2021 online en volgend jaar live. Daarna werd het een schoolvoorstelling, ook uitgevoerd door Phion. „Ik hoorde het laatst in een volle zaal met 800 kinderen. Ik had een speciaal zangliedje voor ze gemaakt over hun wensen. Zo ontroerend uit die keeltjes.” En nu ligt er een nieuwe opdracht bij het Rotterdams Philharmonisch, zegt ze, toch een tikkie trots.

Terwijl de pandemie voor collega-muzikanten en jonge musici als haar dochter Jasja Offermans die in popband Indian Askin speelde, een hoogst onzekere tijd was, voor haar bleek het een zegen. Alle agenda’s leeg: „heerlijk schrijven”. En toen, zegt Van Binsbergen, kreeg ze pas echt de bevestiging hoe goed haar besluit te stoppen klopte. „In de rust kreeg ik een soort preview van hoe mijn leven zou worden en dat beviel me uitstekend. Dan vind ik mijzelf een echt zondagskind trouwens. Je kunt wel bedenken dat je gaat schrijven maar zonder opdrachten ben je niets.”

Wandelen aan de Maas

De eerste contouren van composities ontstaan in haar hoofd. Dan is het schrijven, papiertjes vol, het liefst aan haar bureau in de werkkamer, met de piano rechts achter haar om instrumentaties uit te zoeken. „Ik weet al heel lang: de ochtend is van mij”, aldus Van Binsbergen. „Dan gaat het snel, ben ik helder. Doorgaan in de middag heeft niet veel zin. Dan ga je zitten punniken. Dan komt de twijfel… Moet het nog een tel langer. Zal ik die maat anders maken? Beter luister ik het pas aan het einde van de dag terug.”

Een wandeling dan. Buiten langs de oever van de Maas. Kijk, een bootje. Tien jaar woont Van Binsbergen met echtgenoot en bassist Hein Offermans ‘buiten’, in een gehuchtje tussen Nijmegen en Venlo. Een uitzicht van rivier, weilanden, wilde koeien. Ze gaat het nooit meer ruilen, zegt ze resoluut. Maar haar Brokken-kantoor boven Zaal100 in Amsterdam houdt ze aan.

Al lopende, vertelt ze, is het ook sleutelen aan de opzet, de structuur, aan wat waar hoort. Zal ze met de deur in huis vallen of wordt het juist een gelaagd opgebouwd werk? Haar verhalende stijl is kenmerkend. „Je maakt toch een soort plan.” Maar, zegt ze, het is een wonderlijke concentratie als je bezig bent. „Een soort leunen op je intuïtie.”

En soms gaat het ineens snel. Al kan ze dát ook wantrouwen. Een bewerking van een Joni Mitchell-liedje voor een strijkkwartet: in twee dagen klaar in plaats de week die ervoor stond. Lach. „Er gebeurt van alles in die Van Binsbergen-molen hier binnen en het is haast niet uit te leggen.”

Haar „kladderdingetjes”, ze is autodidact, gaan dan zo het digitale muzieknotatieprogramma in. Wat een uitvinding is dat trouwens, toen ze eenmaal door had hoe het werkte. „Al die partijen uitschrijven, ik moet er nu niet meer aan denken. Hoe déden we dat vroeger!”

Het Brokken Festival

Na tweemaal uitstel is haar Brokken Festival, normaal gesproken altijd rond oudjaar, nu in de zomer. Het is wat het is, trekt ze haar schouders op. „Ach, hoe zou het in de winter zijn met corona? Het afscheid mag niet uitgaan als een nachtkaars. En ik wil het zo graag vieren met de vele musici met wie ik speelde.”

Dat ze stopt als bandleider wordt in haar scene betreurd. En ze weet: „Ik was een goede werkgever. Ik kon, mede door de subsidie, alles netjes betalen, van repetitie tot show, de reiskosten en diner. Dat vind ik niet meer dan normaal, maar dat is lang niet altijd zo.”

Dankbaar is Van Binsbergen, „dat het zo kon, maar een extra reden om dat niet weer allemaal te gaan doen is dat ik vind dat de jonge jazzgeneratie aan de beurt is om uit de ruif te eten. Er is altijd te weinig geld in de kunsten. Het is nu hún beurt.” Al weet ik ook wel dat compositieopdrachten net zo goed uit subsidiepotten komen.”

Optredens, besluit ze, zal ze missen. De ogen gesloten, opgaan in een solo, scheuren en janken soms, felheid in de snaren. Ze knikt nog eens. „Spelen heeft altijd energie gegeven. Het sociale leven eromheen, het gevoel van een bandje dat is allemaal hartstikke leuk. Maar het sjouwen en reizen niet.” Stopt ze voorgoed? Een veelbetekenende lach. „Nu ja, het bloed kruipt…”