‘Als we hier veel te veel stikstof uitstoten, hoe komt het dan dat het hier zo mooi groen en gezond is?’

De actiedag van de boeren in het Gelderse Stroe begint vroeg, op het erf van melkveehouder Gert Jan Brouwer. Frontvrouw Caroline van der Plas van BoerBurgerBeweging is blijven slapen en heeft de koeien gemolken, heeft ontbeten met het gezin met vijf kinderen en staat met een mok koffie klaar om haar mening te geven over het „onrecht” dat het kabinet de boeren in Nederland met de stikstofplannen aandoet.

„Wat je er ook tegenin brengt, de boeren mogen niks zelf doen. Andere sectoren krijgen miljarden om te innoveren, de boeren krijgen daarvan maar een heel klein deel.” Onuitvoerbaar zijn de plannen ook, zegt ze. „Want er komen straks heel veel rechtszaken van boeren die zullen vragen om te bewijzen dat de uitstoot van die ene koe het uitsterven van dat ene plantje in een natuurgebied tot gevolg heeft gehad. Dat valt niet te bewijzen.”

Geert Wilders

Dan komt even na achten ook leidsman Geert Wilders van de PVV zijn opwachting maken. Hij aait enkele koeien en verklaart dat hij „steun” komt betuigen aan de boeren in hun „terechte” verzet. „Er is helemaal geen stikstofprobleem in Nederland”, zegt hij. „Het is een theoretisch probleem dat de boerenstand en de toeleverende bedrijven compleet kapotmaakt.”

Stikstof is volgens Wilders helemaal niet slecht voor de natuur. „Natuur verandert altijd. Nederland heeft ooit gekozen om stikstofarme natuur te willen beschermen. Maar die is niet beter dan stikstofrijke natuur. Het is alleen maar andere natuur.” Wilders verwacht dat de plannen snel zullen verdwijnen, of dat anders het kabinet zal opstappen. „Geen enkel kabinet zou dit kunnen overleven.”

Boerin Marjan Brouwer wil dolgraag met hem op de foto, en vertelt vervolgens dat zij en haar man natuurlijk van harte hebben willen meewerken aan de manifestatie, ook al zal een omvangrijke kavel grasland aan het einde van de dag zijn vertrapt en kapotgereden. Ze krijgen de schade vergoed. Schandalig vinden ze hoe het kabinet met de boeren omgaat, en ook zij zelf zouden de dupe zijn. „Dit bedrijf is al drie generaties in de familie. Dat kan de staat ons toch niet zomaar afpakken?”

Het bedrijf telt ruim 120 melkkoeien en is naast een natuurgebied gevestigd, dus vermoedelijk zou ook het bedrijf van de Brouwers moeten inkrimpen. En waarom? „Als we hier veel te veel stikstof uitstoten, hoe komt het dan dat het hier zo mooi groen en gezond is? Waarom is de omgeving hier zo veel mooier dan in de stad?” vraagt dochter Heidi (19) zich af. Zij wil ook het vak in. En dat gaat ook gebeuren. „Dit plan gaat zeker niet door, daar ben ik van overtuigd.”

Koeien op stal

Moeder Marjan moet het gesprek afbreken omdat er koeien los lopen. „Ik moet ze nu op stal zetten.” Vader Brouwer rijdt driftig heen en weer op een quad en zegt soms zelfs „agressief” te worden van alle maatregelen en plannen die de boeren steeds maar over zich uitgestort krijgen. „Geef ons de ruimte om zelf te innoveren en zo schoon mogelijk te produceren.” Zeg niet steeds dat de veestapel te groot is, redeneert hij, want Nederland heeft de boeren decennialang gestimuleerd zo goedkoop en efficiënt mogelijk te produceren. En hou op met het leggen van een verband tussen de grootte van de veestapel en de kwaliteit van de natuur. „Vroeger graasden hier tien koeien, dat is minder dan nu. Maar er waren ook 130 schapen, die hielden het heidegebied hiernaast mooi.”

En dan moet de manifestatie nog beginnen. In de loop van de middag stroomt het terrein vol met enkele tienduizenden boeren, van wie velen op klompen, en hun tractoren, rijkelijk voorzien van leuzen en slogans. Rijmen doen ze allemaal, en ook de woordspelingen op de naam van verantwoordelijk minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof, VVD) zijn niet van de lucht.

Alle bezorgdheid vooraf ten spijt, maken de bezoekers over het algemeen allerminst een agressieve indruk, eerder verontwaardigd. Verhit zijn de meesten alleen in letterlijke zin, onder de brandende zon, die velen te machtig wordt. Ze liggen zuchtend op het gras, tussen de koeienvlaaien, van schaduw voorzien en koele lucht toegewapperd door hulpvaardige omstanders. De EHBO draait overuren. Intussen galmen de speeches over de hoofden. De boeren voelen zich, als harde werkers en producenten van relatief goedkoop en goed voedsel dat Nederlanders kennelijk voor lief nemen, miskend.

Opnieuw weigert de politiek, net als drie jaar geleden toen de eerste contouren van dit nieuwe beleid zichtbaar werden, te luisteren naar kritiek op het beleid, hebben de boeren het gevoel. En opnieuw hebben de boeren sterk de indruk dat de politiek de „plattelandscultuur” de nek wil omdraaien.

„Ik heb in mijn leven niet vaak gedemonstreerd”, zegt voormalig CDA-staatssecretaris van Landbouw Henk Bleker, tegenwoordig onder meer voorzitter van de Nederlandse Melkveehouders Vakbond. „Maar bij deze demonstratie krijg ik hetzelfde gevoel als heel lang geleden, toen ik als twintiger demonstreerde tegen de voorgenomen opslag van radioactief afval in zoutkoepels bij mijn geboortedorp Onstwedde. Het gevoel: we laten ze ons dorp niet afpakken.”

Schapenboer Bart Kemp, woordvoerder van de actiegroep Agractie, spreekt van een „oorlog” die het kabinet voert tegen de „boerenrepubliek”. Hij wil doorgaan met de strijd. „Tot de overwinning.”

Lees ook Boerenprotest zet coalitiepartijen onder hoogspanning

Bijbelverhaal

Er wordt een brief voorgelezen waarin een boer refereert aan een bijbelverhaal, 1 Koningen 21, waarin koning Achab de wijngaard van boer Nabot wil kopen, deze boer weigert omdat de grond van zijn voorouders is en Nabot vervolgens wordt vermoord om het land toch in handen te krijgen. Er wordt dan weliswaar in Nederland niet gemoord door de overheid, geeft de briefschrijver toe, maar „er sterft iets in mij” als het kabinet de spelregels voor de boeren steeds verandert en als ik mijn gronden niet meer als rentmeester kan doorgeven aan mijn kinderen, aldus de briefschrijver.

Voorman Sjaak van der Tak van boerenorganisatie LTO Nederland krijgt de handen op elkaar als hij „drie dingen” eist. Eén: handen af van het platteland. Twee: geen onhaalbare doelstellingen uit het stikstoftekentafelbeleid. Drie: hou op over de „kritische depositiewaarde” – de norm die wordt gehanteerd om te bepalen bij welke hoeveelheid stikstof flora en fauna het loodje leggen. „Dit dictaat moet van tafel”, zegt Van der Tak. „Boer en natuur zijn geen tegenstellingen, die tegenstelling wordt gecreëerd.”

De meeste bijval krijgt Caroline van der Plas, de politica die de taal van de boeren spreekt en op wie velen hun hoop hebben gevestigd. Van der Plas zegt niet uit te zijn op een kabinetscrisis. „We hebben een stikstofcrisis, een wooncrisis, een energiecrisis, een Toeslagenaffaire, de oorlog in Oekraïne. Het kabinet heeft genoeg te doen. Maar dit stikstofbeleid is onhoudbaar. Ik zal strijden zolang het nodig is. Ik word niet moe. Ik hoef niet de grootste partij te worden. Maar wel de partij met het meeste verstand.” Ze wil haar publiek nog één opvatting meegeven. „Boeren zijn niet tegen regels, boeren zijn tegen onrecht. Draag dat uit.” Groot applaus.

Lees ook Hoe staat de natuur ervoor? Vragen en antwoorden over het Nederlandse stikstofprobleem