Duitsland wil nu tóch gaswinning in de Noordzee. De Waddeneilanden vrezen verlies van flora, fauna en toeristen

Daar liggen ze gewoon. Zeehonden! Zonnebadend op een zandbank. Goed te zien vanaf de boulevard van Borkum, het stadje op het gelijknamige Duitse Waddeneiland vlakbij de Nederlandse kust. En vlakbij gasveld N05-A. Achter die zeehonden, twintig kilometer verderop in de Noordzee, zal binnenkort een nieuw boorplatform verrijzen.

Dit gasveld op de zeegrens van Nederland en Duitsland werd vijf jaar geleden al ontdekt, maar deelstaat Niedersachsen hield de winning aanvankelijk tegen. Duitsland was immers bezig met een Energiewende; een overgang van fossiele naar groene energie. Bovendien zou het boren niet lonen – gas zat. En afgelopen oktober nog stond voor de verantwoordelijke deelstaatminister „het belang om dit natuurlandschap te beschermen buiten kijf”.

Maar in februari viel Rusland Oekraïne binnen en wilde Duitsland zijn afhankelijkheid van Russisch gas van 55 procent versneld terugbrengen naar nul – om de Russische oorlogskas niet te spekken, en uit angst dat Rusland de gaskraan zou dichtdraaien (hetgeen vorige week deels gebeurde).

Door de oorlog in Oekraïne is het debat over de opwarming van de aarde naar de achtergrond gedrongen. Was vorig jaar klimaatverandering het politieke modewoord in Duitsland, nu gaat het over energieprijzen en over importonafhankelijkheid en leveringszekerheid.

En ineens is inheemse gaswinning weer interessant. Zowel Nederland als Niedersachsen gaf onlangs de Nederlandse firma ONE-Dyas toestemming voor de bouw van een boorplatform in de Noordzee, boven Schiermonnikoog en Borkum. Regelrecht in strijd met nationale en internationale klimaatdoelen. En tot groot verdriet van de eilanders.

Bontbekplevier

Zichtvervuiling is het probleem niet. Rond Borkum is amper een duimbreed ongerepte horizon over. Zelfs als het heiig is zie je de buureilanden Rottumeroog en Juist. Je ziet de kolencentrale van Eemshaven. Je ziet tankers, containerschepen, loodsbootjes, vissers. En windmolens. Heel veel windmolens.

Het gaat om wat je níet ziet. De geplande pijpleiding van het boorplatform naar het vasteland. De elektriciteitskabel naar het nabijgelegen windpark. Een dozijn kilometersdiepe boorputten in de zeebodem. De bodemverzakking. Afvalstoffen. De herrie onder water. Het trillen.

Ecologen waarschuwen voor onomkeerbare schade aan het kwetsbare en bijzondere Waddengebied. Bodemdaling kan in combinatie met de zeespiegelstijging gevaar opleveren voor beschermde vogels als de bontbekplevier, die eieren in het zand legt, en de bergeend, die in oude konijnenholen broedt.

Ook is het lozen van productiewater met resten kwik en benzeen en lood niet bevorderlijk voor het onderwaterleven. Het boorplatform wordt gebouwd in de Noordzee, niet in beschermd Waddengebied. Maar afvalstoffen en lawaai lezen geen zeekaarten. En bruinvissen houden niet van heien, oesters lusten geen benzeen.

Bewoners van Borkum (5.000 inwoners op 30 km²) zijn bang dat het booreiland op den duur het toerisme – hun enige inkomstenbron – schaadt. Ze kijken met angst en beven naar Ameland, waar de bodem door gaswinning zo’n dertig centimeter zakte, en naar de seismische situatie in Groningen. Borkum vreest ook voor zijn natuurlijke zoetwaterreservoir, dat het eiland van drinkwater voorziet.

Een boorplatform aan de horizon ondermijnt bovendien de moraal, meent de gemeente. Op het eiland is de verwarming in openbare gebouwen naar beneden gedraaid en wordt geëxperimenteerd met de inzet van waterstof. Toeristen worden gemaand op de paden te blijven en geen bloempjes te plukken. En dan zien ze in de verte hoe aardgas wordt afgefakkeld? Leg dat maar eens uit.

Lees ook

Hoe ontstaat een Groningse beving

Bodywarmers

Frerk Veen (59) vindt het in elk geval onbegrijpelijk. Deze joviale ijscoman en pensionhouder zit ’s avonds in zijn strak betegelde voortuintje te praten met zijn vrouw en een vriend. Veen begrijpt heus wel waarom er dringend behoefte is aan eigen gas. Maar hij begrijpt niet waarom juist de Nederlanders, met hun slechte ervaringen in Groningen, willen boren bij Borkum.

„Denken ze, we betalen later wel voor die verzakte huizen?” Want daar is Veen vooral bang voor. Voor scheuren in de muren. En komen toeristen nog als de aarde hier beeft? „Ons deelstaatbestuur zegt: ‘de Hollanders hebben de knowhow’. Nou, dat hebben we in Groningen mogen aanschouwen.”

Bovendien gaat het nog 2,5 jaar duren voor dit veld gas gaat opleveren. Dan is de oorlog misschien al lang voorbij, zegt Veen, maar het boren gaat nog eindeloos door. Het Nederlandse bedrijf zegt tien tot 25 jaar nodig te hebben om het gevonden gas op te boren, en zoekt intussen naar meer.

Het ontdekte gas (tot 60 miljard m³) wordt verdeeld over Duitsland en Nederland. Per jaar pompt ONE-Dyas vermoedelijk zo’n 2 miljard kuub op – minder dan 1 procent van de Duitse vraag. „Waanzin”, om voor zo’n beetje gas zulke risico’s te nemen, aldus Veen. „Waarom niet meer windparken? Die zien we toch al overal.”

Zelf heeft Veen „braaf” ledlampen aangeschaft, zijn dak geïsoleerd en zijn verwarming zuiniger gemaakt. Toch steeg zijn energierekening sinds de oorlog in Oekraïne met 50 procent. Intussen verdubbelde de prijs van suiker. Veen verhoogde de prijs van een bolletje ijs van 1,50 euro naar 1,80.

Veen houdt erg van ijs en van zijn eiland. Hij draagt een enorme buik, enorme bril, enorm horloge en een lange witte paardenstaart. Hij zou zich graag ergens aan vastketenen om de gasboring te stoppen, zegt hij, maar hij krijgt de andere eilanders niet mee. Iedereen die hij kent is tegen. Maar sommigen denken dat het niet meer te verhinderen is. De meesten hebben andere dingen aan hun hoofd: het toeristenseizoen is begonnen, er is personeelstekort, corona waart nog rond.

Het eiland verwelkomt jaarlijks zo’n 300.000 toeristen. Dat zijn hoofdzakelijk gepensioneerde Duitsers in bodywarmers, die voor de natuur komen. Borkum trekt ook veel kuurders met allergie en adverteert met pollenvrije, jodiumrijke en allergeenarme lucht. Niet het soort toerisme waar Borkum rijk van wordt, aldus Veen. Wel het soort dat wordt bedreigd door de geplande gaswinning.

Lees ook

Gaswinning op de Noordzee weer in trek

Zeelavendel

Op het eerste gezicht bestaat de flora en fauna van Borkum hoofdzakelijk uit helmgras en rimpelrozenstruiken, zeehonden en zwaluwen. Maar als je beter kijkt, groeit en broedt en bloeit er van alles. Hannah-Julie Temme, biologe en milieubeschermer namens de Duitse stichting NABU, trekt er graag met fleecevest, fiets en verrekijker op uit om de biodiversiteit van Borkum te laten zien. Op haar rugzakje prijkt een speldje van een bergeend.

Temmes favoriete eilandnatuur zijn de zoutmoerassen, die regelmatig onderlopen en waar plantjes zich op verschillende manieren aan het zeewater hebben aangepast. Zo heeft de zeelavendel kliertjes onder haar blaadjes waardoor ze zout afscheidt. Zeekraal slaat water op om het zoutgehalte naar beneden te brengen. De zeeaster bergt zout op in de oudste bladeren en stoot die vervolgens af. En de zoutmeide en de zeealsum hebben elk weer een andere strategie.

De zoutmoerassen mogen niet worden betreden sinds de Duitse Waddenzee in 1986 een nationaal park werd. „Ons doel is de natuur de natuur laten, zonder inmenging van de mens”, aldus Temme. Daarom zijn milieuorganisaties mordicus tegen de gasboring. Temme: „Het boorplatform staat niet in beschermd gebied, maar beïnvloedt dat wel. Een voorbeeld: als de bodem zakt, komt er bij eb minder wad droog te liggen, en is er minder voedsel voor de miljoenen trekvogels, die vervolgens minder ver kunnen vliegen. Het is een catastrofe.”

ONE-Dyas zegt begrip te hebben voor de zorgen van de eilanders. „We begrijpen wel dat ze er niet op zitten te wachten, dat is menselijk. Maar we hebben hen van begin af aan bij het project betrokken en hun zorgen meegenomen in onze plannen. Zo is de aansluiting op het windpark een idee van de vorige burgemeester”, vertelt een woordvoerder van het bedrijf aan de telefoon.

De gaswinner zegt meer maatregelen te hebben genomen om het gasveld zo duurzaam mogelijk te exploiteren. Zo adviseert een vogelwachter over het moment van affakkelen, productiewater wordt voor lozing gefilterd, boorgruis per schip afgevoerd. ONE-Dyas heeft een milieueffectrapportage laten uitvoeren en stelt dat er „geen significante effecten zijn op de natuur”.

Temme gelooft dat niet. „Waar mensen werken worden fouten gemaakt en gebeuren ongelukken, zegt de biologe. „Deze natuur is heel gevoelig en bijzonder. Daarmee mag je geen enkel risico nemen.”

De commissie die de milieueffectrapportage toetste, onderschrijft overigens niet de conclusie van ONE-Dyas, dat er „geen ecologische doorwerking” zou zijn. Stuk voor stuk hebben projecten als deze misschien een nauwelijks meetbare bijdrage, aldus de commissie, maar in een overbelast gebied als dit zijn ze „bij elkaar opgeteld wel degelijk significant”. Met mogelijke natuurschade tot gevolg.

Klap

De bedreiging die uitgaat van vervuiling van de zeeën en klimaatverandering is volgens acht burgemeesters van Duitse en Nederlandse Waddeneilanden „reëel en voelbaar”, schreven ze in januari in een open brief. „Verdere exploitatie van fossiele energiebronnen in deze huidige tijd leidt daarom niet alleen tot onbegrip, het voelt als een klap in het gezicht.”

Deze week voegden ruim vierhonderd academici in Nederland zich met een open brief bij het kritische koor. Gaswinning bij Borkum is in hun ogen „niet verenigbaar met het doel om de opwarming van de aarde onder de 1,5 graad Celsius te beperken”. Het gevolg, stellen ze: menselijk lijden. Denk aan de overstromingen vorig jaar in Duitsland en Nederland. De hitte in India en Pakistan.

De oorlog in Oekraïne maakt eens te meer duidelijk dat fossiele energie onwenselijk is. Maar het is nog niet te zeggen of de oorlog de energietransitie in Duitsland zal vertragen of versnellen. Het kan nog beide kanten op.

De groene ambities van de minister voor Energie en Klimaat Robert Habeck (Groenen), uiteengezet in januari, zijn in elk geval niet naar beneden bijgesteld. Het duurzame aandeel van de Duitse energieconsumptie is nu 42 procent, dat moet over acht jaar 80 procent en in 2035 bijna 100 procent zijn. In 2045 wil Duitsland geheel klimaatneutraal zijn.

Habeck houdt daaraan vast. De afgelopen maanden presenteerde hij een hoop maatregelen om de duurzame energie-opwekking een zwieper te geven. Zo kwam hij vorige week met een wetsvoorstel om binnen tien jaar 2 procent van het Duitse landoppervlak voor windenergie te bestemmen (nu 0,5 procent). Windmolens mogen dichter bij woongebieden staan.

Tegelijk wil Habeck meer gebruik maken van kolencentrales – die nog veel vervuilender zijn dan gas. Duitsland was bezig die voor 2030 allemaal te sluiten. Maar zondag zei Habeck dat reeds gesloten centrales zich moeten voorbereiden op een doorstart, zodat er voldoende gas kan worden gespaard voor de winter.

En eerder stemde hij in met vier gloednieuwe terminals voor vloeibaar gas, sloot hij langdurige leveringsverdragen voor fossiele energie en ging hij akkoord met lagere accijnzen op benzine. De nieuwe gasboring in de Noordzee „verwelkomt” zijn ministerie als maatregel die Duitsland minder afhankelijk maakt van import.

Klimaatexperts vinden niet alleen dat Duitsland meer moet investeren in groene energie en geen nieuwe fossiele projecten moet beginnen, maar ook nog een flinke slag moet maken op het gebied van energiebesparing. Zij willen een snelheidsbeperking op de Autobahn. Een verbod op binnenlandse vluchten. Autoloze zondagen. De binnentemperatuur per wet naar beneden. Habeck houdt het vooralsnog bij een vrijblijvende oproep.

Lees ook

Nu nog boren in de Noordzee? Een enorme vergissing

Walvisstaart

Ook de milieuambtenaar van Borkum, Sandra Franke, vindt dat het te langzaam gaat met de Energiewende. „Mensen zijn bereid zonnepanelen op hun daken te leggen, maar er is te weinig ondersteuning, te weinig geld en te veel bureaucratie. Elke gemeente worstelt hiermee.”

Franke studeerde ecologie en milieubescherming en draagt een zilveren walvisstaart om haar nek. Ze bestudeert nu de laatste stukken van de milieueffectrapportage om te zien of het nog zin heeft voor de gemeente Borkum om beroep aan te tekenen. Dat zal wel niet, denkt Franke. „Er spelen zoveel grote belangen. Het gaat om veel geld, de oorlog in Oekraïne en energiezekerheid. Men wil dit boorplatform nu heel graag. Dus het zal er wel komen.”

Ze is niet naïef, maar toch „gechoqueerd”. Immers: „Dit Waddengebied heeft zoveel predikaten: Natura 2000, Unesco-werelderfgoed, nationaal park – er is wat bescherming betreft geen hogere rang – en dan toch precies daarnaast een boorplatform bouwen? Vanuit het oogpunt van milieubescherming is dit niet uit te leggen. Het is ook een verkeerd signaal: als we dit niet kunnen beschermen, wat dan wel?”