In Kabul waren ze sterren op billboards

Tekst: Joke Mat
Fotografie: Blommers/Schumm
Styling: Jos van Heel

Zoals zij waren er weinig vrouwen in Afghanistan, zegt Zainab Zawol Shahidy. Ze beschrijft de spectaculaire jurk die ze droeg op het laatste feestje in Kabul, vlak voor de Taliban de stad overnamen. Weelderige kraag, blote navel, gekocht in Turkije. „Niemand anders droeg zulke kleren. Zelfs op feestjes hadden meisjes gewoon iets als dit aan” – ze plukt aan haar zandkleurige wollen trui. „De laatste dagen voor de stad viel waren de beste van mijn leven”, zegt ze. „Het was vrijer dan ooit. De regering was al ingestort, er waren heel veel feesten, het maakte niemand meer iets uit.”

Zainab Shahidy (25) en haar zus Ahoo (28) zijn voor het interview met de trein uit Almere naar de NRC-redactie in Amsterdam gekomen. Ze mogen geen bezoek ontvangen in het asielzoekerscentrum waar ze sinds het najaar verblijven met een oudere zus, hun jongere broer en Ahoo’s tienjarige zoon. Ook huisdieren zijn verboden. De pluizige witte puppy die Zainab heeft weten mee te smokkelen uit Kabul, zit bij een gastgezin tot ze een huis toegewezen krijgen.

In Almere slapen ze met zijn achten op een kamer, in Kabul waren ze sterren op billboards. Ahoo Shahidy staat bekend als de eerste vrouwelijke tattoo-artiest van Afghanistan, Zainab is een van de eerste modellen en influencers en deed op hoog niveau aan vechtsport. Met nog een zus runden ze een schoonheidssalon, Ahoo deed daar ook nagels.

Ze zijn schoonheden van het type ‘petite’. Zainabs donkerbruine haar valt los op haar schouders, Ahoo heeft het opgestoken in een knotje. Vlak onder haar lip zit een kleine piercing. Ze zijn zorgvuldig opgemaakt, met eindeloze wimpers, de hertenogen van Ahoo het zwartst omlijnd. ‘Ahoo’ is, legt ze uit, het Afghaanse equivalent van ‘Bambi’, een familie-koosnaam die zij als artiestennaam gebruikt. Eigenlijk heet ze Soraya. Aan het eind van het gesprek laat ze de kronkelende groene slang onderaan haar nek zien, een getatoeëerde herinnering aan de slang die ze jarenlang als huisdier had. „Hij zat altijd om haar arm”, laat Zainab zien op haar telefoon. „Ze nam hem overal mee naar toe.”

In het conservatief-islamitische Afghanistan leefden de zussen alsof ze gewoon dezelfde rechten hadden als mannen. Ahoo, gescheiden alleenstaande moeder, verplaatste zich op een motor. Zainab werd als zeventienjarige achter het stuur van een auto geïnterviewd door The Washington Post, als een van de nog zeer schaarse vrouwelijke chauffeurs in Kabul. Mannen reageerden woedend, soms agressief.

Zainabs carrière begon met een in westerse ogen zedig optreden in een videoclip van zanger Shafeeq Mureed. In een helderblauw folkloristisch gewaad zie je haar een geitje aanhalen in een snelstromende beek, je hoort haar lach. Zelfs dat kwam haar op zware bedreigingen te staan, een paar maanden week ze uit naar Turkije. Om daarna weer haar eigen gang te gaan. Ze studeerde een tijdje rechten, werkte als actrice en model. „Ik deed modeshows en promotiefilmpjes, bijvoorbeeld om mensen te motiveren om te gaan stemmen, en commercials voor telecombedrijven.” Ook Ahoo acteerde in commercials. „En in korte films die buiten Afghanistan op festivals werden vertoond.”

Hun bekendheid trok ook Afghaanse vrouwen uit andere steden naar de schoonheidssalon, zegt Ahoo. „Veel meisjes zeiden dat ze ook de vrijheid wilden om de make-up en kleding te dragen die wij droegen. In de salon hielden we regelmatig een bijeenkomst voor vrouwen. Dan hadden we het over vrouwenrechten, en hoe vrouwen actiever kunnen deelnemen aan de maatschappij. Ik nam vrouwen in dienst die door hun man werden onderdrukt en mishandeld, om hen te helpen financieel onafhankelijk te zijn.”

Ze behoren tot de Hazara, een etnische minderheid met Centraal-Aziatische trekken die de sjiitische islam aanhangt. Kort na de machtsovername van de (soennitische, ultrareligieuze) Taliban begin jaren negentig vluchtten hun ouders naar Iran. Zainab is in dat land geboren. „Onze ouders zijn modern, ze hebben ons altijd gesteund”, zegt ze. „Ze zeggen altijd: Ga! Doe! Ga zingen, ga acteren.” Hun moeder had geen betaald werk maar was evengoed vooruitstrevend. Zainab: „In de jaren zestig was zij ook iemand die taboes doorbrak, bijvoorbeeld door geen hijab te dragen maar korte rokken, tot net over de knie. Haar vader, een mullah, was daar fel op tegen. Maar zij was enig kind, ze kwam overal mee weg.”

Het gezin keerde terug naar Afghanistan nadat de Taliban waren verdreven. Ahoo was elf, Zainab acht. Familie keurde hun vrije opvoeding af. Zainab: „Ze zeiden dat mijn ouders ongelovigen van ons maakten, dat we bij satan hoorden. Sommigen verbraken het contact.”

Na het vertrek van de Amerikaanse troepen rukten de Taliban in 2021 weer op. Ahoo en Zainab regelden visa om in augustus een maand naar Turkije te gaan. Zainab: „Daarna zou het wel weer oké zijn, dachten we.” De vliegtickets voor Istanbul lagen klaar, maar Kabul viel een paar dagen eerder.

„We hadden nooit verwacht dat dat zou gebeuren”, zegt Zainab. „Als een dolle moesten we alle posters en billboards waar we op stonden gaan vernietigen. We gingen naar ons ouderlijk huis en keken continu op de monitors van de bewakingscamera’s of de Taliban binnendrongen. We zeiden tegen onze vader: schiet ons dood als dat gebeurt. Voor het geval hij dat niet zou willen of kunnen hadden we gif tegen ongedierte klaargezet, dat zouden we dan zelf ingenomen hebben.”

In die benauwde dagen ontving Ahoo per e-mail een uitnodiging om naar Nederland te reizen. Ze verkreeg die met behulp van haar broer die in de VS woont. Omdat ze interviews had gegeven in de internationale pers, denkt ze, en te zien is in een documentaire van Vice Asia die op YouTube staat. „Ze wisten dat de Taliban mij zeker zouden doden of met mij zouden doen wat ze wilden omdat ik die schoonheidssalon en die tattoostudio had.”

Midden in de nacht vertrokken ze per taxi naar het vliegveld, gekleed in hijabs. Ahoo: „Ik was zo bang. Alleen al omdat ik een kind bij me had en geen echtgenoot.” Ze werden staande gehouden bij checkpoints, maar wel doorgelaten. Het duurde vijf uur om te voet in het gedrang de laatste kilometer af te leggen. Zainab: „Duwen, duwen, duwen.” Dankzij de green card van hun zus die in de VS woont, zij reisde ook mee, lieten Amerikaanse militairen hen uiteindelijk toe op het vliegveld, waarna het twee dagen duurde („zonder eten en drinken”) voor ze mee konden op een vlucht. Nog niet naar Nederland maar naar Italië, met een lange tussenstop in Qatar. Ahoo: „Twee nachten sliepen we daar in een grote tent. Wij waren de enige Hazara-meisjes en we zijn bekend uit de media. Mannen begonnen ons uit te schelden. Ze zeiden: jullie zijn Hazara, jullie zijn slecht en daarom zijn we allemaal gestraft. Later vielen ze ons aan.” Ze laat een schokkerig filmpje zien dat hun zus daarvan maakte. Zainab liep een schram in haar hals op.

Na twee maanden in Italië vlogen ze door naar Nederland. Zainab: „We wisten niets van Nederland maar we hadden die uitnodiging.” Ahoo: „Onze broer zei dat het voor ons makkelijker zou zijn om hier te settelen.” Hun ouders zijn nog in Afghanistan, ondergedoken. Ze hopen dat zij ook naar Nederland kunnen komen.

Zo vastbesloten als ze in Afghanistan het leven van hun keuze leidden, zo sterk is hun wil om dat in Nederland voort te zetten. Deze fotoshoot was hun eigen initiatief. Via een bevriende Afghaanse fotograaf die ook gevlucht is en ook in Nederland verblijft – hij tolkte bij het interview – kwamen ze bij NRC terecht. Waarom wilden ze dit? Ahoo: „Dit is wat wij het liefste doen.” Zainab: „We willen dat dit het begin is van onze carrière hier.” Ahoo: „En we willen de Taliban laten zien dat ze ons er niet van kunnen weerhouden te doen waar we in geloven.” Zijn ze niet bang hun ouders in gevaar te brengen? Zainab: „Dat zijn ze al, slechter kan het niet worden.”

Wat hopen ze in Nederland te bereiken? Ahoo: „We willen weer een eigen schoonheidssalon, en studeren aan de universiteit. Ik was in Kabul deeltijdstudent journalistiek.” Zainab: „Ik zou het heerlijk vinden om weer als model te werken. Zeker omdat het hier zo professioneel is. Modefotografen in Afghanistan weten niet wat ze doen, ze zijn niet goed opgeleid.” Ahoo: „Ik ben gestopt met zingen en acteren omdat het allemaal zo onprofessioneel was. Ik hoop dat hier weer op te pakken.” Zainab: „We zien hier tijdschriften die veel en veel professioneler zijn dan in Afghanistan. Dat motiveert ons heel erg. Ik wil hard werken om een hoger niveau te bereiken.”