Experimenteerdrift op festival Noorderzon biedt porno, klimaatcrisis en gedachten over ziektes

Op het internationale podiumkunstenfestival Noorderzon hoeft de bezoeker niet te vrezen voor braaf of conventioneel theater. De experimenteerdrift onder de in Groningen uitgenodigde makers is groot en dat levert voortdurend memorabele ervaringen op.

Het meest extreme vormexperiment is te zien bij ‘Kultur’ van het Spaanse gezelschap El Conde de Torrefiel, waar je kijkt naar live seks. Het publiek krijgt koptelefoons op en hoort een vrouwelijke stem, die vertelt over een docente die in de avonduren een roman schrijft. In de eerste scène van haar boek doet de heldin van haar verhaal auditie voor een pornofilm. Die auditie is wat het publiek ziet. Beeld zonder geluid: het publiek hoort alleen de stem in de koptelefoon.

Eerst is de man alleen op het toneel. Hij eet sushi, zet camera’s en lampen recht. Dan arriveert er een vrouw, waarna de twee praten, lachen en overgaan tot uitkleden en seksen. Ondertussen vertelt de stem over de docente en wat zich verder in de wereld voltrekt.

Lees ook In de huid van een ingescande vrouw op alternatief theaterfestival Noorderzon

Bij deze scheiding van de zintuigen overstemt het beeld makkelijk het woord. Het literaire trucje dat de seks op het toneel fictie is in het hoofd van een fictieve auteur doet daar niets aan af. Seks op het toneel is zo indringend en banaal-realistisch dat je wordt overspoeld door banaal-realistische gedachten. Wat je je afvraagt, is wat er precies gebeurt. Is dit echt? Zijn dit pornoacteurs? Zijn pik is enorm, maar heeft hij een erectie? Hij trekt er vergeefs de hele tijd aan en het condoom glijdt snel weer af. Zit hij echt in haar? Likt hij haar nu echt? Enzovoort.

Plakhanden

Het gebodene is ongemakkelijk, maar niet opwindend en dus een beetje saai. Wat vooral treft, is de alledaagsheid van de seks. Geen omwegen, geen gene. Na afloop blijven hun handen plakkerig van het glijmiddel. Als zij weg is, gaat hij door met op zijn telefoon kijken.

In ‘Adem’ van hetzelfde El Conde de Torrefiel is de bezoeker zelf acteur. Via een koptelefoon word je een theaterzaaltje binnengeleid, waar je wordt opgedragen bewegingen en handelingen met aluminiumfolie uit te voeren. Beetje rennen, beetje zwaaien. Dit optreden wordt bekeken door één andere bezoeker op de tribune. Na je act word je zelf die toeschouwer.

Op je koptelefoon krijg je als kijker de suggestie dat het aan jouw verbeelding is om iets te maken van wat je ziet. Een hele opgave, want de ‘acteur’ wordt nauwelijks uitgedaagd. Door die voorzichtige, ongeïnspireerde uitwerking wordt een goed concept om zeep geholpen.

Ook in ‘I am’, een VR-installatie van Susanne Kennedy & Markus Selg i.s.m. Rodrik Biersteker word je begeleid door een autoritaire stem in je koptelefoon. Maar de kleurrijke ruimtes waar de VR-bril je doorheen voert zijn leidend en prachtig geanimeerd. Terwijl de stem je gebiedt om los te komen van je ‘zelf’, zodat je klaar bent om te verschijnen voor het ‘Orakel’, stap je in liften, kuier je door het bos en zweef je langs planeten. Magnifiek.

Het experimentele New Yorkse theatergezelschap Nature Theater of Oklahoma creëert in ‘Burt Turrido. An Opera’ op het toneel een apocalyptische wereld van na een klimaatramp. De titelheld treffen we eerst op een reddingsvlot, waarna hij aanspoelt op een onbewoond eiland, waar hij in handen valt van het echtpaar King Bob en Queen Karen.

De ondertitel ‘country musical’ had beter gepast bij deze doldwaze voorstelling. Alle teksten worden gezongen, opgejaagd door een grote variëteit aan instrumentale countrymuziek. De vijf acteurs knikken daarbij mee op de beat of doen op hun cowboylaarzen folkloristische dansjes en pasjes. Er passeren ook puike staaltjes line dancing.

Genocide

Het verhaal is een aaneenschakeling van absurdistische, soap-achtige verwikkelingen, met liefdesverklaringen, overspel en verraad. De malligheid wordt vergroot door de aanwezigheid van spoken en aliens. Des te inventiever is de wijze waarop de klimaatcrisis soms opspeelt en de achteloosheid waarmee King Bob vertelt hoe hij genocide pleegde op de Inuit.

Lees ook Poëtische en ongemakkelijke ontmoetingen op Festival Noorderzon

‘Burt Turrido’ heeft een prikkelend uitgangspunt, met geestige fases, en een bewonderenswaardig uithoudingsvermogen van de acteurs, maar met een lengte van vier uur (het enige operateske aan de voorstelling) overschatten de makers de welwillendheid van het publiek. Je raakt eerder murw dan in trance van de eindeloze rits countrydeuntjes.

Op het snijvlak van stand-up en monoloog bevindt zich het optreden van de Poolse acteur Sebastian Pavlak bij TR Warszawa, in regie van Weronika Szczawińska. In ‘Onco’ speelt hij haar: hoe zij te horen kreeg dat ze kanker had en wat dat betekende. Maar het gaat ook over theater en theater maken over kanker. Grappen vermengen zich moeiteloos met angst en boosheid: over de ziekte, om reacties van mensen. De alle kanten op schietende tekst wordt bijeengehouden door de stralende energie en uitdagende mimiek van Pavlak. Zo biedt Noorderzon toch ook, heel gewoon, een acteur die je niet snel vergeet.