Doe maar wel een zakje en andere tips tegen verspilling

Drie bananen legt Willem ten Hove op tafel. Eén zonder zakje, één in een zakje met een zipsluiting en één in een groen zakje. Vrijdag waren ze geel. Twee ervan zijn nu, op maandag, al flink bruin. De banaan in het groene zakje is nog geen spat veranderd.

Het lijkt een zakje van niks. Maar het is een zakje met een belofte: fruit en groente kun je er minstens drie keer zo lang in bewaren. Het kan iets wat andere zakjes niet kunnen: het absorbeert ethyleen, het gas dat rijping én rotting veroorzaakt en dat een aanstekelijke werking heeft. Als er één banaan over de dam is, volgt de hele fruitschaal. Als je verrotting wilt uitstellen, is ethyleen één van de sleutels.

Willem ten Hove is commercieel directeur van ITS in Apeldoorn, dat aan supermarkten in heel Europa huishoudelijke verpakkingen levert. Naast hem zit Eric Klomp, productontwikkelaar. Hij legt uit dat er meer manieren zijn om ethyleen aan groente en fruit te onttrekken. ITS gebruikt er een mineraal voor uit het Franse Montmorillon, een poreus materiaal dat gemixt met polyethyleen (plastic) ethyleen aan zich weet te binden. Om de juiste mix te bereiken en een zakje te maken dat niet te snel scheurt of knapt, voor een redelijke prijs, hadden ze anderhalf jaar nodig.

In de VS werden ze al verkocht, voor bijna een euro per zakje. In Nederland kun je sinds januari bij Albert Heijn 10 zakjes voor 1,49 euro kopen. Nog steeds niet goedkoop, maar je kunt ze een keer of zes gebruiken, tot ze geen ethyleen meer opnemen. Reken ook eens uit hoeveel tomaten, bananen, perziken en aardbeien er ongegeten in de vuilnisemmer belanden, en wat dát kost.

Komkommerkontje

‘Vergeten groente’ krijgt een andere betekenis als je achterin de groentela een zompig komkommerkontje en drie sneue snijbonen ziet wegkwijnen. In een mensenleven gooien we gemiddeld 784 kilo groente en fruit weg – bijna een kwart van het voedsel dat we thuis verspillen. Die groene zakjes gaan in hun eentje de wereld niet redden. Maar overal in Nederland worden slimme verpakkingen ontworpen die de consument helpen minder groente en fruit te verspillen.

„Eerst even een misverstand uit de weg ruimen”, zegt Jenneke Heising, die aan de Wageningen Universiteit gepromoveerd is op intelligente verpakkingen. Consumenten worden vaak heel boos over al dat plastic om hun eten. Ekoplaza opende vorige week in Amsterdam een tijdelijke plasticvrije supermarkt. Maar zonder verpakking zou de ecologische footprint van voedsel in veel gevallen groter zijn. „Waar wordt veel voedsel verspild? In landen waar het niet goed verpakt wordt, aan het begin van de keten. Het wordt aangetast door bacteriën, insecten, knaagdieren, et cetera. Bij ons zit de verspilling aan het einde: we kopen te veel eten en we weten niet wat we met de ten-minste-houdbaar-tot- en te-gebruiken-totdatum moeten. Daardoor gooien we te veel weg.” Verpakking zorgt gemiddeld voor zo’n 10 procent van de milieu-impact van voedsel, 15 procent zit in het weggooien van eten. „Zonder verpakking zou er nog veel meer in de vuilnisbak terechtkomen.”

‘Waar wordt veel voedsel verspild? In landen waar het niet goed verpakt wordt, aan het begin van de keten’

De zakjes en bakjes van nu houden ons eten al veel langer goed dan die van tien jaar geleden. Dat is te zien bij Vezet, een groenteverwerkingsbedrijf dat via Albert Heijn elke week vijf miljoen huishoudens bedient met onder meer salades en gesneden groenten. Kwaliteitsmanager Els van Soest, die er dertig jaar werkt, vertelt dat ze vroeger voor alles drie soorten verpakking hadden. Sinds vijf jaar kunnen ze precies meten hoeveel zuurstof iedere groente(mix) nodig heeft en hoeveel microgaatjes er in een zakje moeten zitten voor de beste houdbaarheid. Rucola: wel zuurstof, veel gaatjes. IJsbergsla: geen zuurstof, geen gaatjes. Als je de sla na het wassen goed en behoedzaam droogt en vervolgens het zuurstofgehalte in de zak verlaagt door tijdens het verpakken stikstof met de lucht te mengen, blijft ’ie nog langer goed. „Dat scheelt echt verspilling. Elke dag langer houdbaar is voor de supermarkt vijftien procent minder afboekingen.”

In Wageningen kijken ze naar de toekomst. Voor zuurstofgevoelig voedsel kan de verpakking nóg slimmer, zegt Heising. Zoals de zakjes van ITS ethyleen absorberen, zo kun je ook enzymen of ascorbinezuur in verpakkingen stoppen waardoor zuurstof niet met het voedsel, maar met de verpakking reageert. Heising vertelt wat er nog meer kan. Door met een sensor te meten en bij te houden hoe de condities in de verpakking zijn – de temperatuur, het zuurstofgehalte, de vochtigheid. Of hoe het product zelf aan versheid verliest. Als je dat kunt meten, verleng je niet de houdbaarheid zelf, maar kun je die wel nauwkeuriger voorspellen en een product een langer leven geven.

Prijs per dag en per pakje aanpassen

De vakgroep van Jenneke Heising experimenteert bijvoorbeeld met gelletjes die ze in de verpakking van vis stopt. Vis die begint te rotten, geeft trimethylamine af. Dat gas lost op in de gel, en die verandering wordt met elektrodes gemeten. Zo kun je zonder de verpakking te openen zien of je de vis nog veilig kunt eten. Zo kun je ook de uiterste verkoopdatum vooruitschuiven én misschien zelfs de prijs per dag en per pakje aanpassen, in plaats van alleen korting geven als de datum verloopt.

Een bedrijf dat al ver is met smart labels is NXP. Deze chipmaker is onder andere gespecialiseerd in sensoren die goederen de hele weg kunnen volgen en aan de hand van allerlei parameters de kwaliteit kunnen bewaken. Voor medicijnen die altijd onder een bepaalde temperatuur moeten blijven, worden die chips al gebruikt. Voor voeding ligt die techniek ook binnen bereik, zegt Stefan De Troch, een Vlaamse onderzoeker en ontwikkelaar voor NXP. „Neem verse bessen uit Zuid-Europa. De houdbaarheid hangt af van hoe goed de temperatuur onderweg bewaakt is. Het is eigenlijk te zwart-wit om alleen maar te weten dat ze op enig moment buiten de koeling hebben gestaan. Je wilt weten of het vijf minuten of een half uur was.”

Lees ook

‘De meeste milieubewuste mensen doen bij lange na niet genoeg’

De chips worden steeds preciezer en kunnen bovendien steeds meer meten: luchtvochtigheid, schokken en trillingen, en op termijn ook welke gassen er vrijkomen. En het beste nieuws is: ze worden steeds goedkoper. Nu zijn de batterijen met chip en omhulsel nog een paar euro per stuk, dat zal minder dan een euro worden. „Mijn droom is een chip tot in de ijskast”, zegt De Troch. Al zal het dan lang niet voor alles in de ijskast zijn. „Voor een fles wijn van tachtig euro heb je best een euro extra over als daarmee de kwaliteit gegarandeerd is. Voor een krop sla zal het altijd te duur blijven.”

Voor groente en fruit zullen chips dus vooral voor hele kisten, voor het transport tot de winkel gebruikt worden. „Als we meer eten thuis laten bezorgen en niet zelf kunnen voelen, wil je beter kunnen monitoren hoe rijp bijvoorbeeld kiwi’s of avocado’s zijn.”

Verstandiger met voedsel omgaan

Hoe slimmer de verpakking, hoe langer ons eten ook thuis houdbaar is. Maar wat leren we er eigenlijk van? Zou het niet beter zijn als we zelf verstandiger met ons voedsel omgaan? Afgepast boodschappen doen, beter bewaren, restjes invriezen. Misschien kunnen we dan met minder eten én met minder plastic toe. Jenneke Heising antwoordt daarop: „Er is natuurlijk niets tégen minder verpakking zolang dat niet leidt tot meer verspilling. Maar je kunt het gedrag van consumenten slechts ten dele beïnvloeden.” Een kleine groep consumenten zal van een stronk broccoli de ongebruikte helft in de soep doen, en die soep in de vriezer bewaren bij het brood waarvan hij nooit iets weggooit. Maar de grote groep kiest voor gemak.

Lees ook

Al die verspilling van eten zou de honger kunnen oplossen

Bij Vezet geloven ze dat verspilling beter aangepakt kan worden met afgepaste porties voor kleine en grotere huishoudens in de winkel. En dan maar hopen dat mensen hun groenten met liefde behandelen. „De gemiddelde koelkast heeft een temperatuur van 9 graden, maar 4 graden is het beste, dat scheelt ook weer een dag houdbaarheid. En van vlees is het bekend, maar weten mensen eigenlijk dat gesneden groente ook meteen de ijskast in moet?”