Welke boeken over het Nederlandse slavernijverleden zijn de moeite waard?

Geen punt, maar een komma. Zo typeerde premier Rutte de excuses die hij eind vorig jaar aanbood voor het Nederlandse slavernijverleden. Daarover is het laatste woord nog niet gezegd. Want horen bij excuses niet ook herstelbetalingen? Moet de koning niet alsnog excuses aanbieden? Een onderzoek naar de betrokkenheid van het Koninklijk Huis bij de slavernij loopt nog.

Heling of verzoening begint met erkenning van de feiten. Gelukkig is er de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan naar het slavernijverleden, en zijn er dus ook veel boeken verschenen. Een leesgids met de belangrijkste titels.

Boeken over het fenomeen slavernij

1 Twee boeken met veel feitelijke informatie

Wie zicht wil krijgen op het fenomeen slavernij, en dan met name de transatlantische slavernij, zou kunnen beginnen met De geschiedenis van de Nederlandse slavernij in een notendop van Piet Emmer of Nederlands slavernijverleden. Historische inzichten en het debat nu van Henk den Heijer, beiden emeritus hoogleraar in Leiden. In beide boeken vind je veel feitelijke informatie. Om hoeveel mensen ging het? Wat was daarin de rol van Nederland? Het boek van Emmer is wat de titel belooft: de geschiedenis in een notendop (150 pagina’s). Het boek van Den Heijer is twee keer zo dik, maar behandelt grotendeels dezelfde thema’s.

Prometheus, 152 blz. € 15,- / Walburg Pers, 338 blz. € 29,99

2 Wie maakte een einde aan de slavernij?

Een van de meest bediscussieerde vragen in het slavernijdebat is deze: waren het vooral de abolitionisten in Europa die een einde maakten aan de slavernij of speelde het verzet van de slaafgemaakten zelf daarbij ook een cruciale rol? Een nieuwe generatie historici is de afgelopen jaren meer nadruk gaan leggen op dat verzet. Daarom is het ook goed om bijvoorbeeld Slavernij en beschaving. Geschiedenis van een paradox te lezen van Karwan Fatah-Black, ook verbonden aan de Leidse universiteit.

Ambo Anthos, 192 blz. € 20,99

3 De gruwelen aan boord van een slavenschip beschreven

Een boek dat je na lezing niet snel zult vergeten is Het slavenschip. Een verhaal over mensen, van de Amerikaanse historicus Marcus Rediker. Zijn idee was simpel: het leven aan boord van een slavenschip beschrijven. De uitvoering was niet eenvoudig: weinig slaafgemaakten waren in staat verslag te doen van hun ervaringen. Toch slaagt Rediker wonderwel in zijn missie - het gedetailleerd beschrijven van de gruwelen tijdens de oversteek van Afrika naar Amerika. Hij doet dat met behulp van dagboeken van bemanningsleden, rechtbankverslagen, en ook enkele schaarse maar indringende verhalen van slaafgemaakten zelf.

Spectrum, 480 blz. € 32,99

Boeken over verzet

1 Een bloedstollend boek over de opstand in Berbice

De bekendste slavenopstand is ongetwijfeld de Haïtiaanse revolutie (1791-1804), onder leiding van Toussaint Louverture. Maar er waren meer slavenopstanden, en enkele daarvan zijn de afgelopen jaren gedetailleerd beschreven. Zo schreef Marjoleine Kars een bloedstollend boek over de opstand in Berbice in 1763: Bloed in de rivier. Berbice was een kleine Nederlandse kolonie ten westen van Suriname. Omdat er een uitgebreide correspondentie is bewaard tussen de gouverneur van de kolonie en de leider van de opstand, krijgen de slaafgemaakten in dit boek een stem.

Atlas Contact, 383 blz. € 26,99

2 Lezenswaardig boek over de opstand op de plantages van Demerara

In de Britse kolonie Demerara (nu Guyana) vond in 1823 ook een grote opstand plaats. Het boek dat de Brit Thomas Harding daarover schreef, Witte schuld. De opstand op de plantages van Demerara in 1823 en de erfenis van de slavernij, is ook lezenswaardig. Harding is wat je zou kunnen noemen een activistische auteur: hij grijpt de geschiedenis aan om te pleiten voor herstelbetalingen.

Vert. Linda Broeder. De Arbeiderspers, 336 blz. € 24,99

Boeken over Suriname

1 Een mooi boek over een Surinaamse familie

Hoewel de slavernijgeschiedenis nog helemaal niet zo oud is, zijn verhalen van slaafgemaakten zelf schaars. De meesten konden niet lezen of schrijven, bovendien kwamen ze uit een orale traditie. Bijzonder is het daarom dat Roline Redmond er in slaagde een mooi boek te schrijven over haar eigen Surinaamse familie: De Doorsons, dat je ook kunt lezen als een geschiedenis van Suriname. Terecht dat ze er vorig jaar de Brusseprijs voor het beste journalistieke boek voor kreeg.

De Arbeiderspers, 424 blz., € 24,99

2 Suriname vanuit het perspectief van de slaafgemaakten

En wie Suriname zegt, zegt Anton de Kom, de Surinaamse schrijver en verzetsheld die enkele jaren geleden werd opgenomen in de canon van de Nederlandse geschiedenis. Zijn Wij slaven van Suriname werd in 2020 opnieuw uitgegeven. NRC maakte er een podcast over. Het is een geschiedenisboek, maar wel een bijzonder geschiedenisboek. De Kom vertelt het verhaal van Suriname vanuit het perspectief van de slaafgemaakten. Lang voordat andere geschiedschrijvers dat zouden gaan doen – hij schreef het boek in de jaren dertig van de vorige eeuw - legde hij daarbij de nadruk op de vele vormen van verzet die er waren.

Atlas Contact, 213 blz. € 20,-

Boeken over slavernij elders

1 Hoe de slavernij aan de andere kant van Afrika opbloeide

In Nederland gaat natuurlijk de meeste aandacht uit naar de slavernij in de voormalige koloniën in ‘de west’. Maar er valt nog veel te vertellen over slavernij elders in de wereld. Nadat de transatlantische slavenhandel in de loop van de negentiende eeuw werd beëindigd, bloeide die aan de andere kant van Afrika juist op, laat Martin Bossenboek op een meeslepende manier zien in De Zanzibardriehoek. Dat was vooral het werk van Afrikanen en arabieren. Europeanen speelden een dubbele rol: ze probeerden een einde te maken aan de slavernij, maar namen en passant wel het gehele Afrikaanse continent in bezit.

Singel Uitgeverijen, 352 blz. € 32,50

2 Mooi geschreven boek over familiewortels in voormalig Indië

Verder naar het oosten, in het voormalige Indië, maakte Nederland ook eeuwenlang gebruik van slavernij. In De voormoeders gaat Suze Zijlstra op zoek naar haar eigen familiewortels en stuit daarbij ook regelmatig op dat slavernijverleden. Over haar voorvaders is genoeg te vinden, maar over de vrouwen in haar familie niet: dat waren in een aantal gevallen slaafgemaakten. Hoe vrijwillig, vraagt ze zich af in een mooi geschreven boek, waren de relaties die ze aangingen?

Ambo Anthos, 320 blz. € 24,99

3 Een troostrijke trans-Atlantische familiekroniek

Geen groot, maar juist een klein verhaal vertelt Annejet van der Zijl in Fortuna’s kinderen. Een trans-Atlantische familiekroniek. Het leest als een roman, maar het is non-fictie want Van der Zijl kan alles verantwoorden. Het is ook een troostrijk boek omdat het laat zien dat er in het gruwelijke slavernijverleden ook lichtpuntjes waren: een Nederlandse migrant in Amerika werd verliefd op een slaafgemaakt meisje, kocht haar vrij en trouwde met haar. Vervolgens smokkelde hij hun kinderen het land uit, die later terugkeerden en fortuin maakten in de VS.

Hollands Diep, 288 blz. € 24,99

4 Beklemmend boek dat meerdere prijzen kreeg

Zoek je een echte roman, lees dan The Underground Railroad (De ondergrondse spoorweg ) van Colson Whitehead. De titel verwijst naar een historische vluchtroute voor slaafgemaakten van het zuiden naar het noorden van de VS. Alleen is railroad bij Whitehead echt een spoorweg, waarlangs hoofdpersoon Cora naar vrijheid vlucht. Het beklemmende boek kreeg verschillende prijzen. Amazon prime maakte er een tv-serie van.

Doubleday, 308 blz. € 20,99 / Vert. Harm Damsma en Niek Miedema. Atlas Contact, 353 blz. € 15,-