John Vaillant schreef een boek over de Canadese brand die naaldbomen deed ontploffen. Nu waarschuwt hij voor een zomer vol bosbranden

Een stad verwoest op Hawaii. De grootste natuurbrand in de geschiedenis van Texas. Meer dan honderd doden bij bosbranden in Chili. Het zijn maar een paar van een reeks zeer felle en soms omvangrijke branden uit het recente verleden.

Een van de eerste van dergelijke felle branden is het belangrijkste onderwerp van het veelgeprezen boek Fire Weather van de Amerikaans-Canadese non-fictie-auteur John Vaillant. De Horse River Fire in Canada in 2016 werd een orkaan van vuur, die naaldbomen deed ontploffen, over brede rivieren sprong, huizen in vijf minuten reduceerde tot een hoopje schroot en puin. Negentigduizend mensen moesten evacueren uit de oliestad Fort McMurray in de westelijke provincie Alberta. Opmerkelijk genoeg waren er geen dodelijke slachtoffers. Het vuur brandde uiteindelijk langer dan een jaar.

Vaillants boek kwam in 2023 uit, het jaar waarin bosbranden in Canada een recordomvang bereikten en 16,5 miljoen hectare besloegen (ruim vier keer Nederland). Hij spreekt nog iedere dag over bosbranden, in interviews of bij andere gelegenheden. „Het is een heel urgent onderwerp. Alle tekenen wijzen erop dat deze vuurzomer heel erg zal lijken op die van 2023 en de VS zullen ook een heel, heel zware zomer hebben.” In beide landen waarschuwen de autoriteiten daar al voor. In Alberta werd al op 20 februari het bosbrandseizoen voor geopend verklaard, twee weken eerder dan het jaar daarvoor. Niet alleen bossen met licht ontvlambare naaldbomen, maar ook die met vooral loofbomen zijn nu zeer brandbaar, zegt Vaillant (61) via een telefoongesprek vanuit zijn woonplaats Vancouver.

Lees ook

‘Meedogenloze week’ in Canada na opnieuw massale evacuaties wegens natuurbranden

De belangstelling is ook niet zo vreemd. Homo sapiens heeft zijn beschaving op vuur gebouwd, stelt hij. Het trekt de aandacht, zegt Vaillant. Volgens sommige critici is het vuur het eigenlijke hoofdonderwerp van zijn boek, bijna een levend wezen.

Amerikaans kapitalisme

Maar daar draaide het voor Vaillant niet alleen om. „De bosbranden zijn een symptoom van een veel groter probleem. Het gaat echt om de opwarming van het hele systeem.” Daarvan zijn de tekenen op tal van plekken zichtbaar, zegt Vaillant. „Of het nu de smeltende gletsjers in de Alpen zijn, de afname van zee-ijs op Antarctica, de hogere temperatuur van het zeewater bij Florida, het lijkt erop dat we in een periode van versnelling zitten.” In The New York Times schreef hij: „De wereld die we dachten te kennen, verandert waar we bij staan, omdat wij hem veranderd hebben.”

Hij legt in zijn boek en in het gesprek een rechtstreeks verband tussen deze opwarming en de Amerikaanse vorm van kapitalisme. „Daarin wordt iedere beperking van hoeveel je kunt kopen, bezitten en consumeren gezien als een aanval op de vrijheid. Ik heb het idee dat een groot deel van de wereld voor deze visie is gevallen.”

Recent schreef hij een opiniestuk in de Canadese krant The Globe and Mail, waarin hij uithaalde naar de oliebedrijven die volop investeren in oliewinning, „terwijl onze bossen branden”. Het sluit rechtstreeks aan bij zijn boek, waarin hij niet alleen die enorme brand beschreef, maar ook de rol van de olie-industrie. Fort McMurray is het centrum van de oliewinning uit teerzand, een zeer intensieve manier om fossiele brandstof te winnen. Uit tonnen teerzand wordt met behulp van enorme machines en veel energie een vrij matige kwaliteit olie gewonnen. Het stadje werd een boomtown, waar een vrachtwagenchauffeur twee ton kon verdienen.

Die achtergrond was voor Vaillant een reden om juist deze brand als belangrijkste onderwerp van zijn boek te nemen. De stad die had bijgedragen aan klimaatverandering werd slachtoffer van een van de meest destructieve vormen waarin die zich kan manifesteren. „Dat dit gebeurde in een oliestad, zegt veel over onze tijd.”

De brand, hoe overweldigend die ook was, heeft de stad niet wezenlijk veranderd, zegt Vaillant. Ja, de alertheid voor bosbranden is veel groter. Er zijn meer blusvliegtuigen, helikopters en brandweerlieden, vertelt Vaillant. Maar tegelijkertijd werd Fort McMurray herbouwd zonder ingrijpende wijzigingen en werd de export van olie opgevoerd.

Brandstichter

Weerstand is daar nauwelijks tegen, zegt Vaillant. „Canada is, sinds het een kolonie was, niet echt verder ontwikkeld. Vroeger draaide het om de bonthandel die werd gerund door de Britten. En nu worden we gerund door de teerhandel. De oliemaatschappijen hebben echt de touwtjes in handen. Wie daartegenin gaat wordt beschouwd als onpatriottisch.”

Lees ook

De bosbranden zijn een voorbode van meer onheil op Rhodos, dat drijft op toerisme

„En er zijn mensen die heel energiek verwarring en paranoia creëren. Er is in Canada een grote groep aan de rechterkant die het Trumpiaans conservatisme meer en meer imiteert. Ze geven op sociale media progressieve brandstichters de schuld van bosbranden. Brandstichter is echt een bliksemafleiderwoord geworden.”

Toch is Vaillant niet alleen pessimistisch. Hij vertelt over ontmoetingen met jongeren die zeggen dat de olie-industrie geen aantrekkelijke werkgever meer is voor hun generatie, over de daling van de CO₂-uitstoot in het Verenigd Koninkrijk naar het niveau van 1879 en het razendsnelle succes van de smartphone. „In 2006 had niemand er een. Nu heeft iedereen een smartphone en ze veranderden alles.” Dat bewijst volgens hem dat veranderingen snel kunnen gaan. In zijn buurt is een tankstation al lastiger te vinden, mede door de opkomst van de elektrische auto.

Vooral vestigt hij zijn hoop op de veerkracht van de natuur. „Laten we niet vergeten wat de aarde doet als niemand haar probeert te doden. Dan produceert ze een ongelooflijke overvloed. Dat is de reden waarom zovelen van ons zo’n fantastisch leven hebben. Ik kijk nu naar buiten, naar mijn tuin. Het wemelt er van de bijen en bloemen. En dat is midden in de stad met 2,5 miljoen inwoners.”