Niemand wordt op eigen merites multimiljonair

Afgelopen maandag begon de jaarlijkse bijeenkomst van het World Economic Forum (WEF) in Davos. Op deze top waar regeringsleiders en de economische elite elkaar ontmoeten, worden de meest urgente wereldproblemen besproken. Dat wil zeggen: wat ‘Davos’ als de meest urgente problemen beschouwt.

Helaas heeft Davos nooit echt aandacht besteed aan economische ongelijkheid. Ongelijkheid wordt in deze kringen gereduceerd tot armoede. Voor Davos is het nog steeds geen urgent probleem dat de rijksten jaar na jaar rijker worden, een almaar groter deel van opbrengst van de economische productie naar zichzelf laten vloeien, en er steeds beter in slagen minder belastingen te betalen.

Wel worden de critici steeds luider. Maandag publiceerde Oxfam haar jaarlijkse rapport over ongelijkheid, met de veelzeggende titel Inequality Inc. How Corporate Power Divides Our World and the Need for a New Era of Public Action. Ook is de Oostenrijkse activistische miljonair Marlene Engelhorn in Davos om een brief te overhandigen. In die brief, die ondertekend is door meer dan 250 miljonairs, pleiten de ondertekenaars ervoor dat overheden de rijksten zwaarder gaan belasten.

Lees ook

Driekwart miljonairs in grootste economieën vindt hogere vermogensbelasting goed idee

Zowel Oxfam als de activistische miljonairs wijzen doorgaans vooral op de gevolgen en risico’s van grotere ongelijkheid. Zoals de miljonairs in hun brief stellen, heeft het huidige economische systeem met zijn oneerlijke belastingen „ons stagnerende lonen, een afbrokkelende infrastructuur, falende openbare diensten en destabilisering van de democratie opgeleverd.”

Bovengrens

Oxfam en de activistische miljonairs hebben gelijk. Maar een volledige analyse moet verder gaan. Zoals ik in mijn recent verschenen boek Limitarisme: Pleidooi tegen extreme rijkdom betoog, zijn er diepere morele en politieke redenen om ons te verzetten tegen de concentratie van rijkdom en de toenemende ongelijkheid. En we hebben niet alleen hogere belastingen op de grootste vermogens nodig; er zou een bovengrens moeten zijn aan hoeveel persoonlijke rijkdom een individu kan vergaren.

Oxfam en de activistische miljonairs merken terecht op dat meer geld op een gegeven moment niet meer bijdraagt aan iemands levenskwaliteit, terwijl er wel geld nodig is om te investeren in infrastructuur, de publieke sector en de uitgeklede verzorgingsstaat. Ze hebben ook gelijk als ze wijzen op de negatieve effecten van extreme rijkdom op de democratie, wat een zeer ernstig gevaar is. Een cruciaal deel van de infrastructuur voor de uitwisseling van informatie is nu in commerciële handen – en te vaak in de handen van superrijken die niet hebben begrepen dat democratie ondergraven wordt door het faciliteren van leugens, misinformatie, en intimidatie in de publieke sfeer.

Daarnaast gaat extreme rijkdom moeilijk samen met wat klimaatactie van ons vergt. Zeer rijke mensen stoten onevenredig veel broeikasgassen uit door hun luxueuze levensstijl en investeringen in vervuilende bedrijven. Terwijl de jaarlijkse uitstoot per persoon voor de armste helft van de wereldbevolking minder dan anderhalve ton CO₂ per jaar bedraagt, stoten de 1 procent rijksten gemiddeld 101 ton uit, waarbij sommige miljardairs door hun zeer luxueuze levensstijl verantwoordelijk zijn voor duizenden tonnen uitstoot per jaar. Maar hier schuilt ook een kans: de overtollige rijkdom van de allerrijksten kan ingezet worden om de klimaatcatastrofe af te wenden.

Wat ik echter vooral wil bepleiten, is dat we ook de meest fundamentele reden meenemen in dit debat over economische ongelijkheid. En dat is dat niemand kan zeggen dat hij het verdient om decamiljonair (vermogen van 10 miljoen euro of meer) te zijn . Enige mate van ongelijkheid in inkomen en vermogen kunnen gerechtvaardigd zijn, zoals ongelijkheden die gebaseerd zijn op hoeveel iemand werkt, de lasten van dat werk, en de uitzonderlijke inspanningen of risico’s die nodig zijn. Of als positieve prikkel indien de samenleving meer mensen nodig heeft om bepaalde arbeid te verrichten.

Buiten eigen controle

Maar geen van deze factoren kan de huidige ongelijkheid in inkomen en vermogen rechtvaardigen. Daarentegen hebben twee andere factoren een zeer grote invloed op ons vermogen om economisch succesvol te zijn.

De eerste factor is toeval: onze ouders en familie, waar onze wieg stond, onze aangeboren gezondheid, beperkingen, energieniveaus, en talenten. Dit zijn factoren die allemaal buiten onze controle liggen, maar een enorme invloed hebben op de kansen in ons leven. Onze maatschappelijke structuren geven toeval echter ruim spel. Bijvoorbeeld: erfenissen zijn een belangrijke bron van vermogen, en zijn volledig onverdiend. Zelfs de structuren van de markten zijn zodanig dat toeval een grote rol speelt bij het bepalen wie bestuursvoorzitter wordt, de miljardair popster, of het product dat de markt gaat domineren.

De tweede factor zijn de instituties die vorige generaties hebben opgebouwd en die ons in staat stellen om welvaart te creëren. Ons economisch succes staat op de schouders van investeringen van vorige generaties en innovaties geïnitieerd door overheden of door wetenschappers die voor het algemeen belang werkten. De Nobelprijswinnaar Herbert Simon schatte dat zo’n 90 procent van alle inkomen terug te voeren is op dergelijk ‘sociaal kapitaal’.

Het belang van toeval en de sociale structuren voor ons economisch succes maken dat we wel enige ongelijkheid kunnen rechtvaardigen, maar niet de huidige mate van extreme ongelijkheid.

De activistische miljonairs kiezen wellicht voor een pragmatische strategie wanneer ze Davos en hun mede-miljonairs vooral proberen te overtuigen met argumenten over hooivorken of sociale en economische stabiliteit. Maar de andere redenen om buitensporige concentratie van rijkdom te beperken zijn veel fundamenteler. Laten we hopen dat de rijken in Davos het lef hebben om ook over deze redenen openlijk te debatteren.