Een lijk in een trein met een SS-dolk in de nek

Wéér een Tweede-Wereldoorlogthriller die feit en fictie vervlecht met een onconventionele en humoristische speurder in de hoofdrol. Na de Bernie Gunther-reeks van de Britse auteur Philip Kerr (1956-2018) moet je maar durven.

Journalist John Kuipers bedacht naar eigen zeggen al eind jaren tachtig de dwarsige weduwnaar Charlie Swie-ninck, chef van het Bureau Bijzonder Delicten van de Haagse politie. In 1989 verscheen het eerste deel van Kerrs fenomenale reeks historische thrillers over nazi-Duitsland: March Violets (Een Berlijnse kwestie). Gevraagd naar de opvallende overeenkomsten tussen Gunther en Swieninck antwoordt Kuipers met een grap: „Kerr is met mijn idee aan de haal gegaan.”

Kuipers (Den Haag, 1955) debuteert als thrillerauteur met Musserts schaduw. Hij schreef het boek al meer dan tien jaar geleden. Sterker nog: hij voltooide sinds 2010 al tien manuscripten met de boomlange inspecteur Swieninck in de hoofdrol. Pas toen hij het tiende manuscript had voltooid benaderde hij misdaadschrijver Tomas Ross, Nederlands bekendste faction-schrijver (deels fictie, deels realiteit), die als adviserend redacteur verbonden is aan uitgeverij Cargo (een imprint van De Bezige Bij). Ross raakte enthousiast en de uitgeverij denkt na over de publicatie van vervolgdelen.

Musserts schaduw begint op 29 juni 1940 in Den Haag. De koninklijke familie is naar Londen gevlucht maar de Haagse bevolking grijpt de eerste koninklijke verjaardag, die van prins Bernhard, aan voor een aanhankelijkheidsbetuiging. Huisvrouwen hangen wasgoed op in de volgorde van de Nederlandse vlag, en bij paleis Noordeinde worden bloemen gelegd en wordt het Wilhelmus gezongen.

Op deze ‘Anjerdag’ buigt inspecteur Swieninck zich in een trein op station Hollands Spoor over het lijk van een man met een SS-dolk in zijn nek. Het gaat om Marnix Maas, juridisch adviseur van Anton Mussert, de leider van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) die heulend met de Duitsers zijn best deed om tot de leider van Nederland te worden uitgeroepen. Het onderzoek leidt al snel tot vermakelijke (gefingeerde) ontmoetingen met NSB-prominenten als Mussert, Kees van Geelkerken en Meinoud Rost van Tonningen. De zaak wordt complex als onbekenden Swieninck afrossen met de bedoeling hem van het onderzoek te houden.

Het land is bezet, maar op elke bladzij valt wel iets te glimlachen

Kuipers demonstreert hoe je van historische feiten en personages een spannend, intelligent én geestig boek kunt maken. Het land is bezet en er woedt een oorlog, maar op elke bladzij valt wel iets te glimlachen. De adremme Swie-ninck is een geslaagd personage en de ontluikende band met zijn nieuwe buurvrouw, een actrice, geeft het verhaal een extra laag.

Ieder deel uit zijn reeks heeft een eigen thema, zegt Kuipers: het verzet, de Jodenvervolging, de zwarte handel. In het volgende deel, onthult hij, is een moord gepleegd in het Mauritshuis. Kerr mag een snippertje vileiner en geestiger zijn dan Kuipers, dit debuut mag er zijn en smaakt naar meer.